Qarshi davlat universiteti kimyo kafedrasi noorganik kimyo fanidan

Xossalari	He Geliy	Ne Neon	Ar Argon	Kr Kripton	Xe Ksenon
Rn Radon
Tartib nomari	2	10	18	36	54	86
Radiuslari	0,098	0,160	0,192	0,198	0,218	0,214
Ionizatsion potentsiali EV	24,58	21,50	15,70	14,00	12,13	10,75
Suyuqlanish temperaturasi S	-272	-249	-189	-157	-112	-71
Qaynat temperaturasi	-269	-249	-186	-153	-108	-62

Asl gazlar asosan yer sharida va havoda uchraydi. Bu gazlarning eng xarakterli fizik xossalaridan biri suyuqlanish va qaynash temperaturalari juda past.

1962 ymlda birinchi marta asl gazlarning ftor bilan birikmasi hosil qilindi. Asl gazlar ichida barqaror holatda ftor bilan hosil qilgan birikmalaridan kripton vaksenon birikmalaridir. Ayniqsa ksenon ftorilni hosil qilishda ko’pgina metodlar yordamida hosil qilindi. Masalan: ultra fiolet svet ta‘sirida, ioneeatsion potontsial ta‘sirida quyidagi birikmalar sitez qilindi: diftorid, titroftorid, gegsaftorid ksenonlar shular jumlasidadir. Ksenon ftorid kimyoiviy jihatdan aktiv bo’lib suvda gidrolizlanadi:

XeF₆ + H₂O = XeOF₄ + H₂ F₂

oksiftorid hosil qiladi.

Nemis olimlaridan F Kottond va D. Umlkinsonlar ko’p analizlar natijasida kupgina birikmalarni kashf etdi. Nasalen Yesenonftor ikki. Krip tonftor ikki, Radenftor ikkilar shular jumlasidandir. Geksaftorid krek niy IV okoidda yaxshi eriydi va okeyftoridni hosil qiladi.

2XeF₆ + SiO₂ = 2XeOF₄ + SiF₄

Ftoridksenon metallar bilan birikib quyidagi tuzlarni hosil qiladi:

XepF₆ , SBF₅ , XeF₂

Ayniqsa gegsaoksiftorid gidrolizlanganda oxirgi bosqichlarda trioksid XeO ksenon portlovchi moddalar hosil qiladi. Bu modda suv bilan ksenon kislotalarini hosil qiladi:

Masalan: H₂XeO₄ yoki H₆ XeO₆

Asl gazlarning birikmalardan ksenonnatriy nihoyatda eararli birikmalardan hisoblanadi. Argon va neon trubalarga rang berishda ar­gon havo rang neon qizil rang berishda ishlatiladi, maxsus lampalarni to’ldirishda ksenondan foydalaniladi. Radon esa sanoatda radiografiyalarda keng ko’lamda ishlatiladi va voxozolar.

11.2. Bu guruh elementlari VIII guruhning asosiy guruhini tashkil etadi. Ularga geliy, neon, argon , kripton, ksenon va radon kirib, ular nodir gazlar yoki inert gazlar deb ataladi. Shu paytgacha geliy, neon va argon birikmalari olinmagan. Bu guruh elementlari gazlar qatoriga kirsa ham ularning molekulalari tarkibida faqat bittadan atom bor.

Geliydan tashqari bu guruh elementlarining tashqi qavatidagi elektronlar soni 8 taga teng. Bunday atomlar tashqi qavati juda barqaror hisoblanadi.

Inert gazlar yuqori ionlanish potensialiga ega. Shuningdiek atom radiusi va odatdagi sharoitdagi zichligi neondan radonga qarab ortib boradi.

Inert gazlar ichida eng past suyuqlikka aylanish va qotish harorati geliyda kuzatiladi.  Hajmiy jihatdan argon havoda 0,93 % ni tashkil etadi. Qolgan inert gazlar bir muncha kam tarqalgan.