|
Kо‘p qatorli hilpillovchi kiprikli epiteley.
Bu turdagi epiteliy sut emizuvchilarning traxeyasini ichki yuzalarini qoplab turadi. Uning о‘ziga hos belgilari kо‘p qatorliligi kiprikchalari va qadahsimon hujayralarini bо‘lishidir. Bu epiteliyni turini kо‘rish uchun preparatni dastlab kichik obyektivda kо‘rib, kekirdak ichki yuzasini qoplovchi epiteliy topilganidan sо‘ng katta obyektivga о‘tkaziladi. Hilpillovchi kо‘p qatorli kiprikli epiteliyni bu turi bir necha xil xujayralardan tashkil topgan. Silindrsimon uzun va kalta oraliq hujayralardan iborat. (2–rasm) Shu epiteliy oralarida qadahsimon hujayralar kо‘p uchraydi. Bularni shakli va uzunligi har xil bо‘lishiga qaramasdan hammasi bazal membranaga yondashib tegib turadi. Hilpillovchi kiprikli epiteliy bо‘yi uzun, silindrsimon shaklga ega. Hujayraning bazal membranaga tegib turuvchi qismi ingichka bо‘lib, yuqori, ya’ni apikal qismi kengayib tо‘qima yuzasiga chiqib turadi. Elektron mikroskop tekshirishlar kiprikchalarning har birini tо‘qqiz juft periferik va bir juft markaziy ipchalardan tuzilganligini kо‘rsatdi. Bu tо‘qima tarkibida silindirsimon va oraliq hujayralardan tashqari bir hujayrali qadahsimon bez ham uchraydi. Bez mahsuloti tо‘qima yuzasiga chiqib, havo bilan kirgan changlarni tutib qoladi va tashqariga chiqarib yuboradi.
2-rasm. Kо‘p qatorli kiprikchali (hilpillovchi)epiteliy
1- hujayra kiprikchalari, 2 – qadahsimon bez hujayralari, 3-kiprikchali hujayralar, 4- uzun qо‘shimcha hujayralar, 5-kalta qо‘shimcha hujayralar, 6-bazal membrana, 7-biriktiruvchi tо‘qima. (E.Qodirovdan, 1994)
3-mashg‘ulot.
Kо‘p qavatli muguzlanmaydigan yassi epiteliy.
Epiteliyning bu xili umurtqali hayvonlarning og‘iz bо‘shlig‘i, qizilо‘ngach devorlari, burunning kirish qismi va kо‘z shox pardasini qoplab turadi. Preparat tayyorlash uchun kо‘z soqqasi muguz pardasidan tayyorlanadi. Ma’lumki, teri asosan ikkita qalin qavatdan tuzilgan. Birinchisi, tashqi epiteliy hujayralardan tashkil topgan epidermis, ikkinchisi uning ostida joylashgan asosiy qavat dermadir. Ularni о‘rtasida bir-biridan ajratib turuvchi bazal membrana joylashgan. Epidermisning о‘zi esa bir necha qavatni tashkil etuvchi epiteliy hujayralardan iborat. Har bir qavat hujayralari morfologik tuzilishi va vazifasiga kо‘ra bir-biridan farq qiladi.
Epidermis 4-5 qavat hujayralardan tashkil topgan. Terining tuk bо‘lmagan qismiga kaft va tovon yuzalari kiradi. Bu joylarda epidermis 5 qavatdan iborat. Epidermisning qolgan qismi 4 qavatdan iborat bо‘lib, ularda beshinchi yaltiroq qavat bо‘lmaydi. Birinchi hujayralar qavati bir qator bazal membranada joylashgan silindrsimon hujayralardan tashkil topgan. Odatda, bitta yumaloq yoki ovalsimon yadro bо‘lib, hujayraning bazal qismida joylashgan. Keyingi qavatni tashkil etuvchi hujayralar bir xil shaklda, tartib bilan joylashmasdan asta yassilanib boradi va о‘ziga xos tuzilish va shaklga ega bо‘lgan bir necha hujayra qavatlarini tashkil etadi. Ikkinchi qavatni
tashkil etuvchi hujayralar kubsimon yoki kо‘p qirrali shaklda bо‘lib, yuqori qavatga surilgan sayin yassilanib boradi.
О‘zlaridan bir necha protoplazmatik о‘simtalar chiqarib, yonida joylashgan hujayralarga о‘sib kiradi. Hujayra oralig‘idagi bо‘shliqni tо‘ldirib, tо‘qima mustaxkamligini ta’minlaydi. Yuqorida qayd qilib о‘tilgan qavatni tashkil etuvchi hujayralar bо‘linib, kо‘payish xususiyatlariga ega bо‘ladi va tashqi qavatdagi tushib turuvchi hujayralar о‘rnini tо‘ldirib turadi.
Yuqori uchinchi qavatni tashkil etuvchi xujayralar yassi shaklga ega, yadrolari ham hujayra shaklida bо‘lib, nihoyatda zich joylashgan. Shuning uchun hujayralarning chegaralarini aniqlash qiyin. Bu qavat hujayralari о‘z fiziologik vazifalarini asta yо‘qotib tо‘qima yuzasidan tushib turadi.
(3-rasm)
3-rasm. Kо‘p qavatli muguzlanmaydigan yassi epiteliy. Kо‘zning muguz pardasi:
1- yassi hujayralar qavati, 2-tikansimon hujayralar qavati, 3-bazal hujayralar qavati, 4-bazal membrana, 5-biriktiruvchi tо‘qima. (E.Qodirovdan, 1994)
Do'stlaringiz bilan baham: |
