Qarshi davlat universiteti fizika-matematika fakulteti fizika kafedrasi


temperaturalarning absolyut termodinamik shkalasi



Download 0,99 Mb.
Pdf ko'rish
bet26/41
Sana13.06.2021
Hajmi0,99 Mb.
#66154
1   ...   22   23   24   25   26   27   28   29   ...   41
Bog'liq
suyuqliklarda issiqlik harakati tufayli yuz beradigan mexanizmlarni organish

temperaturalarning absolyut termodinamik shkalasi bu talabni qanoatlantiradi. 

Bu  shkala Kelvin shkalasi  deb  ham  yuritiladi.  Kelvin bu  shkalani  1848  yilda 

bi- rinchi marta taklif qilgan edi.  

Absolyut  termodinamik  shkala  fizikada  asosiy  temperatura  shkalasi 

bo‗lib  hisoblanadi.  Gaz  termometri  yaroqli  bo‗lg‗an  sohalarda  bu  shkala 

deyarli  temperaturalarning  ideal  gaz  shkalasidan  farq  qilmaydi.  Shuning 

uchun  4  K  dan  1338  K  gacha  bo‗lgan  intervalda  absolyut  termodinamik 

shkala gaz termometri yordamida amalga oshiriladi. 

        Termometrlarning  turlari.  Turli  termometrlar  orasida  o‗zining  sezgirligi, 

o‗lchashlarining  aniqligi  va  qayta  tiklanuvchanligi  jihatidan  gaz  termometri  har 

qanday  raqobatdan  chetda  turadi,  bu  termometrda  temperatura  indikatori 

termometr  rezervuarining  hajmi  o‗zgarmas  bo‗lgandagi  gaz  bosimidir.Gaz 

termometrining  shkalasi  Kelvinning  absolyut  termodinamik  shkalasi  bilan  deyarli 



42 

aniq  mos  keladiki,  bu  termometrning  katta  afzalligi  hisoblanadi.  Biroq  gaz 

termometrining  tuzilishi  va  uni  ishlatish  ancha  murakkab    termometrlarning 

o‗lchamlari katta va qo‗pol bo‗lib, issiqlik, muvozanati holatiga juda sekinlik bilan 

keladi.  Shu  sababli  texnik,  maqsadlarda  gaz  termometrlari  juda  kam  ishlatiladi. 

Ulardan  fizik  tadqiqotlarda  ham  kam  foydalaniladi,  ularning  yordamida  past 

temperaturalar o‗lchanadi. Gaz termometrlari ularga qarab boshqa termometrlarni 

darajalash uchun ishlatiladi. Shu tufayli gaz termometrlari birlamchi termometrlar, 

amaliy  o‗lchashlarda  ishlatiladigan  va  ularga  qarab  darajalangan  boshqa 

termometrlar  —  ikkilamchi  termometrlar  deb  ataladi.  Har  bir  ikkilamchi 

termometrning  albatta  gaz  termometriga  qarab  darajalanishi  shart  emas.  Gaz 

termometrlari asosan standartlar byurosi, metrologiya institutlari va ba‘zi tadqiqot 

labaratoriyalarida  ikkilamchi  termometrlarni  darajalash  uchun  ishlatiladi.  Odatda 

,esa  termometrlarni  darajalash  uchun  gaz  termometrlariga  qarab  darajalangan 

yetarlicha aniq ikkilamchi termometrlardan foydalaniladi [9].   

 

Ikkilamchi termometrlardan eng ahamiyatlilari suyuqlikli (asosan 



simobli) termometrlar, qarshilik termometrlari va .termoelementlardir. 

 Suyuqlikli  termometrlarning  tuzilishi hammaga  ma‘lum  va  bu  masala 

ustida  batafsil  to‗xtashning  hojati  yo‗q.  Suyuqlikli  termometrlarning 

aniqligi yuqori bo‗lmaydi. Shu sababli va bir qator boshqa sabablarga ko‗ra 

ular  fizik  tadqiqotlarda  hamma  vaqt  ham  ishlatilavermaydi.  Ularning 

qo‗llanish  sohalari  nast  temperatura  tomonidan  suyuqliklarning  xossalari 

bilan,  yuqori  temperaturalar  tomonidan  esa  shishaning  xossalari  bilan 

cheklangandir:  temperatura  pasayganida  barcha  suyuql iklar  muzlab  qoladi, 

yuqori  temperaturalarda  shisha  yumshoqlanadi.  Shunga  qaramay  suyuqlikli 

termometrlar yetarlicha keng temperaturalar sohasida — taxminan — 200°C 

dan  +600°C  gacha  qo‗llanishi  mumkin.  Suyuqlikli  termometrlarda 

ishlatiladigan  suyuqliklarga  qo‗yidagilarni  kiritish  mumkin:  1)  pentan 

(temperaturalarning  —200  dan  +20°C  gacha  sohasi),  2)  etil  spirti  (—110 

dan +50°C gacha), 3) toluol (—70 dan 100°C gacha), 4) simob (—38,86 dan 

600°C  gacha).  Eng  keng  tarqalgani  simobli  termometrlardir.  Simobning 



43 

qaynash  temperaturasi  normal  atmosfera  bosimida  357°C  ga  teng.  Bosim 

ortganida  bu temperatura  ham  ortadi  (4  atm  bosimda  qaynash  temperaturasi 

450°C  ga,  30  atm  bosimda  esa  500°C  gacha  ko‗tariladi).  Shuning  uchun 

357°C dan yuqori temperaturalarni o‗lchash uchun termometr kapillyaridagi 

simob  atmosfera  bosimidan  yuqori  bosim  ostida  bo‗lishi  kerak.  Shu 

maqsadda  kapillyar  gaz  bilan  to‗ldiriladi.  Gazning  bosimi  70  atm  gacha 

yetishi  mumkin.  Bunday  bosimga  c h i d a s h   uchun  kapillyarning  devorlari 

qalin bo‗lishi kerak. Shkala esa kapillyar devorining o‗ziga o‗yib chiziladi. 

Termometrlarda  ishlatiladigan  boshqa  suyuqliklar  simobdan  avvalo  shu 

bilan farq qiladiki, ular kapillyar devorini ho‗llaydi. Bunday termometr larda 

suyqlik  ustunining  uzilib  qolmasligi  uchun  kapillya r  faqat  yuqori 

temperaturalarni  o‗lchash  uchungina,  emas,  balki  hamma  vaqt  gaz  bilan 

to‗ldirilishi kerak. 




Download 0,99 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   22   23   24   25   26   27   28   29   ...   41




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish