Qarshi davlat universiteti fizika-matematika fakulteti fizika kafedrasi



Download 0,99 Mb.
Pdf ko'rish
bet27/41
Sana13.06.2021
Hajmi0,99 Mb.
#66154
1   ...   23   24   25   26   27   28   29   30   ...   41
Bog'liq
suyuqliklarda issiqlik harakati tufayli yuz beradigan mexanizmlarni organish

 Qarshilik  termometrlarida  termometrik  jism  sof  metall,  ba‘zida  esa 

qotishmadan  iborat  sim  bo‗ladi;  termometrik  kattalik  sifatida  esa  elektr 

qarshilik  olinadi.  Metallarning  elektr  qarshiligi  temperatura  ortgani  sari 

ortib  boradi.  Temperatura  bir  gradusga  ortganida  qarshilik  ortishining  0°C 

dagi  qarshilikka  nisbati  qarshilikning  temperatura  koeffisiyenti  deb  ataladi. 

Ko‗pchilik  sof  metallar  uchun  (xona  temperaturasi  yaqinida),  bu 

koeffisiyent  taxminan  0,4%  ga  teng.  Metallar  qarshiligining  temperaturaga 

chiziqli bog‗lanishi faqat takriban saqlanadi. Bunday chiziqli bog‘lanishdan 

chetlashish  ayniqsa  past  temperaturalarda  aniq  namoyon  bo‗ladi.  Shuning 

uchun  qarshilik  termometrlarining  shkalasi  chiziqli  bo‗lmaydi  va  ularni  gaz 

termometriga qarab darajalash kerak bo‗ladi. 

Qarshilik  termometrlari  uchun  eng  ko‗p  qo‗llaniladigan  metallar  sof 

platina  va  misdir.  Platina  termometr  temperaturalarning  taxminan  10  dan 

1100°C  gacha  invervalida,  mis  termometr  esa  suyuq  vodorod 

temperaturasidan 

taxminan 

120°C 

gacha 


temperatura 

intervalida 

qo‗ldaniladi.  Qarshilik  termometrlarining  aniqligi  turli  temperaturalar 

intervalida  turlicha  bo‗ladi.  Platina  Termometr  uchun  (temperaturalarning 




44 

20  dan  70  K  gacha  intervalida)  bu  aniqlik  0,01  K  ga,  temperaturalarning 

kichik  farqlarini  o‗lchashda  esa  0,001  K  ga  teng.  Temperaturalarni  mis 

termometrlar  bilan  o‗lchash  aniqligi  taxminan  bir  tartibga  kamroq  bo‗ladi. 

Qarshilik  termometrlarida  boshqa  materiallar  ham  qo‗llaniladi,  masalan, 

nikel shuningdek, temirning nikel bilan qotishmasi 0° dan 600°C gacha past 

temperaturalarda qo‗llaniladi. Past temperaturalarni o‗lchash uchun (3,4 dan 

273  K  gacha)  sof  indiy  ishlatilgan  qarshilik  termometrlar idan  foydalanish 

mumkin. 

Qarshilik  termometrining  yasalishi  uning  vazifasiga  ko‘ra  nihoyatda 

turli-tuman  bo‗lishi  mumkin.  Platina  termometr  odatda  juda  ingichka 

(diametri 0,05—0,1 mm va xona temperaturasidagi  qarshiligi 10—100 Om) 

platina  simdan,  bu  simni  izolyatsiyalangan  slyuda,  chinni  yoki  kvarsdan 

qilingan  karkasga  mahkamlash  yo‗li  bilan  yasaladi.  Simning  uchlari  mis 

simlar  vositasida  qarshilikni  o‗lchash  sxemasi,  masalan,  Uitston 

ko‗prikchasi  bilan ulanadi. 

         Qarshilik termometrlarining alohida turi yarim o‘tkazgichli termometrlar 

bo‗lib,  ular  shuningdek,  termoqarshiliklar  yoki  termistorlar  deb  ham  ataladi. 

Ularda  termometrik  jism  bo‗lib  yarim  o‗tkazgich,  masalan,  ko‗mir  yoki 

germaniy  kristallchasi  xizmat  qiladi.  Ko‗mir  va  germaniyli  qarshilik 

termometrlari  20  K  dan  past  temperaturalarda  qo‗llaniladi.  Yarim 

o‗tkazgichlarning qarshiliklari temperatura ortishi bilan kamayadi. Ularning 

solishtirma  qarshiliklari  metallarnikidan  o‗nlab  va  yuzlab  marta  katta. 

Qarshilikning  temperatura  koeffisiyentlari  ham  10  marta  katta.  Shu  tufayli 

yarim  o‗tkazgichli  qarshilik  termometrlari  katta  sezgirlikka  ega  bo‗lgani 

holda  ularning  o‗lchamlari  nihoyatda  kichik  bo‗lishi  mumkin.  Bunday 

teremometrlar  bilan  gradusning  mingdan  bir  ulushlarigacha  bo‗lgan 

temperatura o‗zgarishlarini ham aniq o‗lchash mumkin. 

           Ko‗pchilik 

metall 


va 

qotishmalar 

absolyut 

nolga 


yaqin 

temperaturalarda normal holatdan o‘ta o‘tkazuvchanlik holatiga o‗gadi, bunda 

ularning elektr qarshiliklari nolga aylanadi. Biroq, bunday o‗tish shuncha lik 



45 

keskin  ro‗y  beradiki,  tegishli  materiallardan  qarshilik  termometrlari  yasash 

uchun  foydalanishga  imkon  bermay  qo‗yadi.  Past  temperaturalar 

termometriyasida  aralashma  sifatida  tarkibida  yuzdan  bir  necha  prosent 

qo‗rgoshini  bo‗lgan  fosforli  bronzadan  yasalgan  qarshilik  termometrlari 

birmuncha  keng  tarqalgan.  Ularda  normal  holatdan  o‗ta  o‗tkazuvchan 

holatga  o‗tish  kuchli  cho‗zilgan  bo‗ladi.  7  dan  1  K  gacha  temperatura 

intervalida qarshilik deyarli chiziqli kamayadi. 

           Termoparali  termometrlarning  tuzilish  prinsipi    to‗g‗risida  yuqorida 

tapirib  o‗tgan  edik.  Termoparali  termometr  turli  jinsli  materiallardan 

qilingan  va  uchlari  birga  payvandlangan  ikki A  va B  simlardan  iborat.  Agar 

kavsharlangan  uchlarining  temperaturalari  turlicha  bo‗lsa,  u  holda 

termopara  zanjirida  elektr  toki  paydo  bo‗ladi.  Kavsharlardan  birini  


Download 0,99 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   23   24   25   26   27   28   29   30   ...   41




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish