Сиз ҳечам оломондан, нураб кетган сўқмоқлардан ҳоли, алоҳида жойда ҳордиқ чиқариш ҳақида ўйлаб кўрганмисиз

2 – BOB. NEPTUN ORTI OBEKTLARINI O’RGANISH

2.1. Transneptun ob’ektlarining ochilishi

O’tgan asrning 90- yillarida Koyper mintaqasi ob’ektlari yoki ‘transneptun ’ ob’ektlari (yani neptun orbetasidan tashqarida joylashgan) nomini olgan yangi ob’ektlar ochila boshlandi.
.

2.1-rasm

Bu savolga javob topish masqsadida Xalqaro astronomiya jamiyati (XAJ) garvadlik professor O.Jingerix boshchiligida maxsus ishchi Dastlab u norasmiy ravishda Zena deb ataldi, 2006 yilga kelib esa muqim Erida nomiga ega bo’ldi. Habbl kosmik teleskopida o’tkazilgan mufassil tadqiqotlar Erida o’lchamini Plutonda bir muncha katta ekanini ko’rsatdi .Buning natijasi 2006 yilda Xalqaro astronomiya uyushmasi XX11 Bosh assambleyasining maxsus qarori bilan Pluton darajasi pasaytirilib, sayyoralar turkumidan kichik sayyoralar turkumiga o’tkazildi. Ha Serera asteroidi tarixi yana takrorlandi, lekin endi Pluton kichik sayyorasi bilan . Chorakam 1 asr davomida (1930 yilda 2006 yilgacha )sayyoralar royxatida turgan Pluton O’zining qonuniy O’rniga ega bo’ldi va endi u sayyora deb emas, balki kichik sayyora, aniqroq aytganda Koyper mintasi deb ataladigan bo’ldi. Shunday qilib hozirgi vaqtda Quyosh sist emsidagi ayyoralar ruyxati 9 ta emas, balki 8 tadan iborat. Shuni aytish kerakki Serera tarixidan farqli o’laroq quyosh sistemasi sayyoralari hozirgi ro’yhati asosini eng muhum fizik qonuniyat – sayyora massasi bilan uning orbital davri o’rtasidagi nisbat tashkil qiladi. Quyosh sistemasi sayyoralari va kichik jismlar uchun bu qonuniyatlar logarfmik shkalalarda keltirilgan. Sayyoralar massalari Yer massasi bilan birgalikda masofalar esa (absisslar o’qi ) - astronomik birliklarda berilgan . XX asr oxiriga kelib Neptun sayyorasi orbitasidan tashqarida ham asteroidlar belbog‘i topildi. Bu belboqqa «Koyper belbog‘i» deb nom berilgan. Bu belbog‘ning mavjudligi haqida ilk bor 1949 yilda ingliz astronomi Kennet Ejvort va 1951 yilda amerikalik astronom Jerard Koyper bashorat qilishgan edi. Ularning fikricha, bu belbog‘ gigant sayyoralardan 35-50 a.b. (1 a.b. – Yerdan Quyoshgacha bo‘lgan o‘rtacha masofa bo‘lib, 150 million km ga teng) uzoqlikda joylashgan bo‘lib, u asteroidlar va kometalardan iborat[21].

Lekin uzoq vaqt davomida ushbu belbog‘da hech kanday obekt topilmadi. Va nihoyat, 1992 yilda Koyper belbog‘idagi birinchi obekt - diametri 280 km bo‘lgan 1992QB1 topildi. 2000 yilning may oyiga kelib topilgan transneptun (neptunorti) obektlarining soni 300 ta ga yaqinlashib qoldi. Bu jismlarning bari sayyoralar singari Quyosh atrofida to‘g‘ri yo‘nalishda aylanadi. Ularni asteroid yoki kometa deb atash juda qiyin, chunki yangi ochilayotgan jismlarning diametri ancha katta, 100-800 km ni tashkil qiladi. Eng oxirgi tadqiqotlarning natijasiga ko‘ra, bu belbog‘da diametri 100 km dan ortiq bo‘lgan 70 000 dan ortiq obekt bo‘lishi mumkin.