Сиз ҳечам оломондан, нураб кетган сўқмоқлардан ҳоли, алоҳида жойда ҳордиқ чиқариш ҳақида ўйлаб кўрганмисиз

Modda va nurlanish. O’sha davrda moddadan ajralib chiqqan nurlanish hozirgi kungacha ham saqlanib qolgan. Katta Portlashdan hozirgi davrgacha o’tgan taxminan 13.7mlyard yil davomida bu moddaning temperaturasi absolyut Kelvin shkalasi bo’yicha 2,7 (Selsiy shkalasi bo’yicha ~ - 270) gradusgacha pasaydi. Bu suyuq geliy temperaturasidan ham pasdir. 1965 yilda ochilgan va butun Koinotni qoplagan relikt nurlanish deb’ nomlangan bu nurlanishni topilishi Gamov qaynoq modelining naqadar ishonchli isbotiga aylandi.

Barion modda nurlanishdan ajralib chiqqandan so’ng gravitadsiya kuchlari tasirida katta masshtabdagi quyqumga to’plana boshladi. Keyinchalik bu quyqumlardan galaktikalar to’dalari, galaktikalar va yulduzlar paydo bo’ldi. Gamov modelida shunday deb faraz qilinadi. Lekin endilikda hech qanday shubha uo’qligini yo’qoridagi tuzilmalarning paydo bo’lishida barion moddalar bilan birga ”qora materiya” deb atalmish modda ham ishtirok etgan. Kompyuterda modellashtrish shuni ko’rsatadiki, tuzilmalar paydo bo’lmay turib materiya ”umumiy habbl oqimi” ta’sirida parchalanib ketgan bo’lar edi. Qora materiya haqidagi gipoteza 1931 yilda paydo bo’ldi. Shveytsariyalik Frits Tsvikki bitta to’dadagi galaktikalar soni va ularning yorqinliklarini sanab chiqdi. Agarda galaktika qanchalik yorqin bo’lsa unda yulduzlar soni ko’p va og’ir. Keyin spektral chiziqlarning qizilga siljishi yordamida Tsvikki galaktikalarning qochish tezligini aniqladi. Shunda u tezliklar naqadar katta ekanligini va yorqinlikdan topilgan materiya miqdori naqadar etishmasligini topdi. Bunday uncha katta bo’lmagan massa hosil qiladigan gravitadsion maydon to’da ichidagi galaktikalarni ushlab turolmaydi va ular uchib chiqib ketishi shart edi. Lekin ular nima sababdan uchib chiqib ketmayapdi? Shunda Tsvekki qo’rqmasdan ushbu gipotezani o’rtaga tashladi: Galaktikalarga boy to’dalarda ularni ushlab to’ruvchi yashirin, ko’rinmas massa mavjud. Astronomlarning ko’pchiligi uning gipotezasiga shubha bilan qarashdi. Ular galaktika to’dalari vaqtinchlik tuzilma deyishdi. Balki, to’da tarqab galaktikalar har tamonga sochilib ketar, deyishdi. U holda hech qanday ko’rinmas massaning keragi yo’q. Xullas olimlar Tsvikkiga ishonishmadi.

Lar olamiga g’ayrioddiy aylanish egriligini namoyish qildi. Vera Rubin ommobop kitoblarni o’qimagan shekilli yoki u ularni yoqtirmagan. Hattoki mantiqning o’zi unga yordamga kelganida ham u buni yoqtirmagan. U spektrometr yordamida galaktika gardishining yon tomonida ko’ringan yulduzlarni markazdan gardish chekkasigacha kesib oldi (skan) va ekisperimental aylanish egriligini topdi. Bu hammani hayratga soldi. Bu egrilikda yulduzlarning tezligi gardish chekkasiga qarab kamayish o’rniga bir xil qiymatni saqlab qolgan va hattoki u sezilarli darajada oshib ham ketishini kim uylabdi diysiz..[14].

Bu fakt faqat bitta narsani bildirar edi – galaktika o’zidan yorug’lik chiqarmaydigan materiyadan iborat galo (qobiq yoki toj) bilan uralgan. O’z gravitatsion maydoniga ega bo’lgan galoning ko’zga kurinmas moddasi yulduzlarning galaktikani tark etishiga yo’l qo’ymaydi va buning natljasida ularni tarqab ketishdan saqlaydi. Ushbu ko’rinmas massa bo’lmaganida galaktika tarqab ketgan bo’lar edi. Bugungi kunga kelib aylanish egriliklari Koinotda qora materiya mavjudligi foydasiga guvohlik beruvchi eng ishonchli dalildir. Savol to’g’iladi: ko’rinmas materiyaning o’zi nima va u nega kurinmaydi kurinib turibdiki u gravitatsion maydon hosil qiladi (massa mavjud) lekin uzidan elektromagnit to’lqinlarni diyarli chiqarmaydi.