Qarshi davlat universiteti amaliy matematika va informatika kafedrasi

Relyatsion ma’lumotlar bazasi. Ma’lumotlar bazasini boshqarish sistemasi (MBBS) to’g’risida umumiy tushunchalar

Yuqorida ta’kidlaganimizdek, agar MB da ishtirok etadigan jadvallar bog’langan bo’lsa, bunday MB ni relyatsion turdagi MB deb atash qabul qilingan. Bunda jadvallarni o’zaro bog’lash uchun umumiy xususiyatga ega bo’lgan unikal maydon tushunchasi kiritilgan. Ushbu tushuncha ba’zan MB ning kalitli maydoni deb ham ataladi. Jadvalning bunday bog’lanishi bog’lanish sxemasi deyiladi.

MB doimo o’zgarib turadi, ya’ni unga yangi yozuvlar, borlariga esa yangi elementlar qo’shiladi. Relyatsion ma’lumotlar bazasi quyidagi parametrlar bilan baholanadi:

1. 
   Soddalik (Простата);
   
2. 
   Moslanuvchanlik (Гибкость);
   
3. 
   Aniqlik (Точность), matematik aniq usullar bilan MB manipulyatsiya qilinadi;
   
4. 
   Maxfiylik (Секретность);
   
5. 
   Bog’liklik (Связанность);
   
6. 
   Bog’liqsizlik (Независимость);
   
7. 
   Ma’lumotlar bilan murakkab amallarni bajarish tili.
   

Ayrim hollarda MB ning ishlatilish samaradorligini oshirish maqsadida uning tuzulishi o’zgartirilib turiladi. Bu holda MB ning shajaraviy va tarmoqli modellari vujudga keladi. MB ni tashkil qilish, uni to’ldirish, nusxasini olish kabivazifalarni bajarish uchun maxsus dastur ta’minoti bo’lishi lozim. Bunday dastur ta’minoti MBBS deyiladi. Mazkur sistemalar bir vaqtning o’zida bir necha fiydalanuvchiga xizmat ko’rsata oladi, ya’ni ma’lumotlardan bir vaqtda bir necha kishi foydalanishi mumkin.

MBBS-MB ni yaratish, uni dolzarb holatda ushlab turish, kerakli axborotni topishni tashkil etish va bosh­qa hizmat ko’rsatish uchun zarur bo’ladigan dasturiy va til vositalari majmuasidir.

Zamonaviy ma’lumotlar bazasi (MB) texnologiyasida ma’lumotlar bazasi (MB)ni yaratish, unga hizmat ko’rsatish va foydalanuvchilarni MB bilan ishlashiga imkon yaratish maxsus dasturiy uskunalar yordamida amalga oshiriladi.

Bunday MBBS larga quyidagilarni:

• 
  Clipper;
  
• 
  DBASE dasturi;
  

• 
  Paradox for DOS;
  

• 
  Paradox for Windows;
  
  • 
    Microsoft Fox Pro for DOS;
    
• 
  Microsoft Fox Pro for Windows va boshqalarni misol keltirish mumkin.
  

Yangi texnologiya asosida ishlay oladigan ”klient-server”-SQL (Structured Query Language) Windows Solo misol keltirish mumkin. Ammo bu turdagi MBBS juda qimmat bo’lgani uchun Microsoft firmasi Microsoft Office tarkibida (kichik va o’rta biznes xodimlari uchun juda qulay bo’lgan va birmuncha arzon) Microsoft Access (Access 2.0 va Access-9x) ni (Access o’zbekcha “kirish” degan so’zga mos keladi) ishlab chiqib, amaliyotga tadbiq qildi. Access MBBS i Visual Basic dasturlash muhitida yaratilgan.

Access ning yana bir qo’shimcha qulayligi shundaki, bu dastur Microsoft Excel 9x, Microsoft Word 9x va boshqa dasturlar bilan o’zaro bog’langan. Shuning uchun ham u yoki bu muhitdagi ma’lumotlarni import yoki eksport qilish imkoni mavjud, ya’ni Access da tashkil etilgan ob’ektlar bilan MS Office dastur muhitlari orasida ma’lumot almashish odatdagidek bo’ladi.