Qarshi 2018 Kanalimiz azolari uchun…

3– avlod mashinalari. 
Tranzistorlar o’ziga yarasha ikkinchi 
avlod kompyuterlarini keltirgan bo’lsa uchinchi avlod kompyuterlari 
yaratilishiga sabab integral sxemalar bo’ldi. Integral sxema (uni yana 
kristall-deb xam atashadi), usti kremni kristalidan iborat bulib
10 mm 2 xajmga ega edi. Birinchi integral sxemalar (IS) 1964 yil 
paydo bo’ldi. Boshida ular faqat kosmik va harbiy soxada ishlatildi. 
Xozir esa ularni xar kayerda uchratish mumkin (avtomobil, Kir yuvish 
moshinasi va x.k.). Kompyuterlarga keladigan bo’lsak IS siz ularni 
tasavvur etib bulmaydi! Bitta IS 1000 tranzistorning urnini bosa olardi. 
Bir so’z bilan aytganda kichkina bir kristall 30-tonnali Eniakning 
vazifasini bajara oladi! Uchinchi avlod EXMning ishlash tezligi 100 
baravar oshdi. 
4– avlod mashinalari. 
Katta integral sxemalar, kristalda birnecha 
IS lar urnatish mumkinligini isbotlanganligi bilan boshlangan. 
Mikroelektronikaning usishi bitta kristallda minglab integral sxemalar 
joylashga imkon berdi. 1980 yilga kelib, uncha katta bulmagan 
kompyuterning markaziy protsessorini 1,61 sm2ga urnatish mumkin 
ekanligini ishlab chikishdi. Mikrokompyuterlar davri boshlandi. 
Zamonaviy mikro EXMning tezligi qanday? U 10 baravar uchinchi 
avlod kompyuterlaridan. 10 baravar tezroq ishlaydi. 
Mexanik mashinalargacha bo`lgan davr. 
 
Hisoblash ishlarining tarixi odamzod paydo bo`lishidan boshlanadi. 
Yer yuzidagi eng birinchi hisoblash asbobi ibtidoiy odamlarning 
barmoqlari edi. 
Qo`l va oyoq barmoqlari ibtidoiy “hisoblash vositasi” vazifasini 
o`tagan. Binobarin, o`sha qadim zamonlardayoq hisoblashning eng 
birinchi va eng oddiy usuli – barmoq hisobi paydo bo`lgan. U qadimiy 
qabilalarda hisobni 20 gacha olib borishni ta’minlagan. Hisoblashning 

---

bu usulida bir qo`l barmoqlari “besh”ni, ikki qo`l barmoqlari “o`nni”, 
qo`l va oyoq barmoqlari birgalikda “yigirmani” bildirgan. 
Dastlabki va eng sodda sun’iy 
hisob asboblaridan biri birkadir. Birka 
10 yoki 12 tayoqchadan iborat bo`lib, 
tayoqchalar turli tuman shakllar bilan 
o`yilgandir. Kishilar birka yordamida 
podadagi molar sonini, yig`ib olingan 
hosil miqdorini, qarz va hokazolarni 
hisoblashgan 
Hisoblash ishlarining murakkablashuvi esa yangi hisoblash asboblari va 
usullarini izlashni taqozo etardi. Ana shunday ehtiyoj tufayli bunyodga 
kelgan va ko`rinishdan hozirgi cho`tni eslatuvchi abak asbobi hisoblash 
ishlarini bir muncha yengillashtirdi. Dastlabki hisoblash asboblaridan 
yana biri raqamlar yozilgan bir qancha tayoqchalardan iborat bo`lib, 
Shotlandiyalik matematik Jon Neper nomi bilan atalgan, Neper 
tayoqchalari yordamida qo`shish, ayirish va ko`paytirish amallari 
bajarilgan. Keyinroq bu asbob ancha takomillashtirildi va nihoyat 
logarifmik chizg`ich yaratilishiga asos bo`ldi.