|
Shimbay rayoni
Shımbay rayonı - Qaraqalpaqstan Respublikasındaǵı rayon. 1927-jıl 3-iyulda islengen. Shalbar, batıstan Moynaq, batıstan Bozatov hám jan. den Kegeyli, shıǵıs hám shalbar. shıǵıstan Qoraózek, rayonları menen shegara qatar. Maydanı 3 mıń km². Xalqı 92, 8 mıń kisi (2004). Rayonda 8 awıl puqaraları jıyını (Baxıtlı, Kenes, May, Mayjap, Tagjap, Tazajo'l, Qızılo'zek, Qo'sterek) bar. Orayı — Shımbay qalasıTábiyaatı. Rayon aymaǵı Amudarya tómen aǵımınıń oń jaǵaındaǵı tegislikte, Kegeyli kanalı jaǵaında jaylasqan. Bálentligi 60 -70 m. Batıs hám shalbar. bólimleri botqoklashgan toǵaylardan ibarat. Shalbar. batısındaǵı qum tóbeleri onsha bálent bolmaǵan (250 m) Qosxona tawlarına tutasadı. Iklimi keskin kontinental. Jer astı suwi jaqın. Jazı ıssı, qurǵaqlay. Kisi suwıq. Jıllıq ortasha temperatura 11°. Yanvardıń ortasha temperaturası —6, 9°. Eń tómen temperatura —32°. Amudarya jaǵaında ko'lmak kóp. Rayon aymaǵında Qazaqdaryo jáne onıń irmog'i Erkindaryo oqadi. Olardan Tasjarma, Qızılo'zak, Qosqarjiqqan kanalları shıǵarılǵan. 1939—40 jıllarda qurılǵan Mayjap hám Obodjap kanallarınan da eginlerdi suwǵarıwda paydalanıladı. Rayon aymaǵı arqalı Kegeyli kanalı ótedi (rayon aymaǵındaǵı uz. 70 km). Kizketgan, O'rjap hám basqa kanallar, Qorako'l, Maqpalko'l, Shardaryo, Jarqıraǵanko'l sıyaqlı kól bar. Olardan da eginlerdi suwǵarıwda paydalanıladı. Topraqları, tiykarınan, ash boz, ko'ng'ir, otlaqı, batpaqo'tloqi topıraq ; birpara orınlarda shor tuproklar hám takirlar da bar. Tábiy ósimliklerden qamıs, qoǵa, jıńǵıl hám basqa ósedi. Jabayı haywanlardan qoyan, porsıq, túlki, qaban, shaǵal, qasqır, tipratikan, ko'rsichqon, hár túrlı ilonlar, kesirtkeler; qustan úyrek, ǵaz, birqozon, qoy otarı, qızıl ayaq, jılqishi, qırǵawıl, torǵay, kepter, qırǵıshy, musicha hám basqa jasaydı.
Xalqı, tiykarınan, qaraqalpaqlar ; ózbek, orıs, qazaq, tatar, koreys hám basqa millet wákilleri de jasaydı. Xalıqtıń ortasha qısıqlıǵı 1 km² ga 31 kisi. Qala xalqı 46, 2 mıń kisi, awıl xalqı 46, 6 mıń kisi (2004).
Qarao’zek rayoni
1928 jil.da duzilgen. 1959 jıl. mart Ayında Taxtakópir rayonına qosıp jiberılgen. 1975 jılı 26 noyabrde qayta dúzilgen. Zayır posyolkası qaptalınan aǵıp ótetuǵıın ózektiń boyınan rayon orayın salıw jobalastırılǵan hám rayon usı ózektiń atı menen Qaraózek dep atalǵan. 1957-jıldıń avgust hám sentyabr aylarında Qaraózek rayonı aymaǵınan mayda Калинин (házirgi S.Kamalov APJ), Москва (házirgi Berdaq APJ), 1964-jılı "Mádeniyat" hám "Qaraózek", 1975-jılı Kegeyli rayonındaǵı "Qaraqalpaqstannıń 40 jıllıǵı" (házirgi Qoybaq APJ) sovxozları jańadan shólkemlestirildi hám rayon aymaǵına kirgizildi. Qaraózekden Nókis qalasına shekemgi aralıq 81 km. Arqadan Moynaq, Batisdan Shımbay, Kegeyli, Nókis rayonları, Qubla ham shıǵıstan Ámiwdárya, Beruniy rayonları, Qubla-batıstan Nókis qalası, shıǵıstan Taxtakópir rayonı menen shegaralas. Maydanı 5,89 mıń km2. Xalqı 53,2 mıńnan aslam (2021 sentyabr). Jer júzesi tekislik. Rayonıń arqa shıǵıs bólegin Beltaw qırlarınıń qumlıqları, qubla jaǵında úlken aymaqtı Tasquduq qumlıqları hám Sultan Uways taw dizbegi iyelegen. Qaraózek rayonınıń klimatı keskin kontinental esaplanadı. Qısı suwıq, jazı qurǵaq ıssı. Yanvar ayınıń ortasha temparaturası -10 gradus átirapında boladı, al iyul ayında bolsa +40 gradus átirapında. Jıllıq jawın-shashınnınń muǵdarı 115 mm atirapında. Jawın jawıw muǵdarı kóbinese báhár hám gúz máwsimine tuwrı keledi. Qaraózek rayonınan ilimpazlardan Sabır Kamalov, Allayar Dosnazarov, Ǵayratdin Xojaniyazov, shayırlardan Tólepbergen Mámuratov, Tolıbay Qabulovlar, jazıwshıdan Sarigúl Baxadirova, qosıqshılardan Qaraqalpaqstan xalıq artisti Ótebay Temirxanov, jas talant iyelerinen Baxadır Razimbetov, palwanlardan Ernazar shoyınshı menen Ómirbek Aytimovlar jetilisip shıqqan. Rayon ekonomikasın úken bólimin diyqanshiliq hám sharwashiliq quraydı. Rayonda Paxta tazalaw, gerbish zavodları, qurılıs shólkemleri, 2 avtokárxana, MTP, sawda dúkanları, mádeniy hám turmıslıq xizmetlerdi kórsetiw shaxabshaları bar. Kishi biznes kárxanaları, mikrofirmalar xızmet kórsetedi. Rayonda 33 ulıwma orta bilim mektebi, 1 jas óspirimler sport mektebi, júziw sportı sarayı, balalar múzika mektebi, 2 kásiplik texnikumları, mádeniyat úyi hám kitapxanalar bar. Rayonda Restoranlar, kafeler, dem alıw orınları, oraylıq emlewxana, poliklinika, dárixana hám basqa medicinalıq shaqabshalar, oraylıq bazar hám xalıqqa xizmet kórsetiw orınları bar. Qaraózek rayonınan eń aǵla mekteplerden 16-mektep (qaraózek rayonı), 1-mektep, 2-mektep, ham 28-mekteplerdi atap ótiw orınlı. Jáne de Qaraózekten Nókis qalasına shekem avtobus hám marshrutlı taksiler qatnaydı. Rayonda 1 hásiretli ana háykeli, 2 fontan, hám 2 fudbol stadionları bar.
Taxtako’pir rayoni
Do'stlaringiz bilan baham: |
