Qaraqalpaq ádebiyatí

dramanıń  mazmunı.  Dramanıń  tiykarǵı  ideya-tematikası 
ótken  ásirdiń  bas  gezinde  Qaraqalpaqstan  jerinde,  sonnan 
Shımbayda  bolıp  ótken  tariyxıy  waqıyanı  súwretlewge  arnaladı. 
1916-jılı  Esim  kanalın  qazıwshılar  Aynazar,  Sáyeke,  Qosbergen, 
Ayqan,  Qabıl  hám  taǵı  basqalar  túslik  shayın  iship  dem  alıp 
atırǵan  bir  payıtta,  olardan  salıq  hám  nesiyege  alǵan  qarızın 
óndiriwshiler  keledi  hám  tez  waqıttıń  ishinde  tólewi  kerekligin 
eskertedi.  Miynetkesh  xalıqtıń  qazıwda  kórgen  azabı  azday,  onıń 
ústine  márdikarǵa  adam  alıwı,  qálemese  júz  tilla  berip  qalıwı 
kerekligi  olardıń  ızasın  keltiredi.  Olar  qazıwdı  basqarıwshı 
aqsaqallarǵa  aytqan  arızı  tıńlanbaǵanlıqtan,  Shımbaydaǵı  pat-
sha  húkimeti  tárepinen  qoyılǵan  pristavqa  sóylesiw  ushın  on 
bir  adam  jiberedi.  Pristavta  olardıń  arızın  tıńlawdıń  ornına 
qazıwshılarǵa  qarsı  kúsh  kórsetedi.  Onnan  keyin  narazı  xalıq 
pristavtı  óltiriw  kerek  degen  sheshimge  keledi  hám  onı  óltiredi. 
Olardıń ústinen tergew jumısları alıp barılıp, Tórtkúl tyurmasına 
qamaladı. Pyesanıń sońında olar qamaqtan azat boladı.
8 — Qaraqalpaq ádebiyatı, 11-klass

---

114
Bul  pyesanıń  taǵı  bir  ózgesheligi  qara  sóz  benen  (diolog 
usılında)  jazıladı.  Bul  da  avtordıń  1920-jıllardagı  qaraqalpaq 
dramaturgiyasına  qosqan  jańalıǵı  edi.  Bul  dáwirde  dóretilgen 
pesalardıń  kópshiligi  derlik  qara  sóz  benen  qosıq  aralasıp 
keledi.  Bul  pyesa  1925 — 28-jılları  xalıq  arasında  keńnen 
málim  bolıp,  xalıq  onı  kórgen  waqıtları  «Áne  Sáyeke  batır», 
«Áne  pristav  jalmawız»  dep  hárbir  qaharmanına  ózinshe 
baha  beredi.  Dramada  Sáyeke  obrazı  jetekshi  orın  tutadı  hám 
drama  dawamında  ele  de  tereń  ashılıp  baradı.  Ol  kámbaǵal 
bolıwına  qaramastan,  kewil  sarayı  taza,  haq  sózli,  hár  qanday 
zorlıq-zombılıqqa  shıdamaytuǵın  batır  tulǵalı  jigit.  Sáyeke 
Qabıl,  Qosbergen,  Aynazar,  Ayqan  sıyaqlı  óz  miyneti  menen 
kún  kóriwshi  miynetkesh  xalıqtıń  táreptarı  sıpatında  kózge 
túsedi.  Olardıń  ózin  qorshaǵan  ádalatsız  turmısqa  qarsılıǵı 
dramadaǵı  tariyxıy  waqıyalardıń  tiykarında  isenimli  hám  tásirli 
jazılǵanlıǵınan dárek beredi.
Qasım  Áwezovtıń  1967-jılı  «Shıǵarmaları  hám  awdarmaları» 
basılıp shıqqan bolsa, bul kitap 1987-jılı ekinshi mártebe tolıqtı-
rılıp qayta basıldı.