Qaraqa-2014-128-bet

§22. Gà’ptin’ birgelkili àg’zàlàri’ tuwràli’ tu’sinik
92-shi’ni’g’i’w
. Tekstti woqi’n’. Qàrà hà’rip penen jàzi’lg’àn so’zler
qàndày gràmmàtikàli’q quràllàr àrqàli’ bàylàni’sqàni’n, qàysi’ so’z benen
mà’nilik bàylàni’sqà tu’skenin, soràwlàri’n hà’m bul di’qqàt yetilgen so’zlerdin’
gà’ptin’ qàndày àg’zàlàri’ dep àtàlàtug’i’ni’n àni’qlàn’.
Jàpti’n’ yeki boyi’ndà yeki jàl g’ànà tut àg’àshlàri’ yegilgen.
Ten’gedey jàpi’ràg’i’ joq shoshàyi’sqàn 
putàqlàr
menen
sobi’ràyi’sqàn 
shàqàlàr
qàlg’àn. 
Qà’lligu’l
menen 
Abàdàn
ràyondàg’i’ àtàqli’ pillekeshlerdin’ biri yedi. Wol wàqi’ttà Abàdàn
ku’tà’ 
sàldàmli’, so’zleri jupker, woyshi’l
hàyàl yedi. Soni’n’
ushi’n dà, Qà’lligu’l Abàdàng’à birinshi ku’nnen bàslàp-àq
yeliklewdi màqul ko’rip qàlg’àn yedi. Bul ushi’n wol pillekesh
boli’wdàn bàslàdi’. Qà’lligu’l juwàpkershilikti bàsqàlàrdàn kem
sezbedi. Nàwqàn mà’wsimi bàslànàmàn degenshe pillekeshlik
boyi’nshà ko’p àdàmlàr menen 
ken’esti, woylàsti’, si’rlàsti’.
(T.Q.)
Birgelkili àg’zàlàr yeki yàmàsà birneshe so’zlerdin’ bir-
birine g’à’rezsiz ten’ ma’nili sintàksislik bàylàni’si’nàn
du’ziledi. Wolàr gà’pte neshew bolsà dà, bir soràwg’à juwàp
beredi hà’m bir àg’zàni’n’ xi’zmetin àtqàràdi’. Gà’pti’n’
bàrli’q àg’zàlàri’ birgelkili àg’zà xi’zmetinde keledi.
Birgelkili àg’zàlàr intonàciyà hà’m dizbeklewshi
dà’nekerler àrqàli’ bàylàni’sàdi’. Intonàciyà àrqàli’
bàylàni’sqàn birgelkili àg’zàlàrdi’n’ àràsi’nà u’tir qoyi’li’p
jàzi’làdi’. Mi’sàli’: 1. Ko’z ushi’ndà tolqi’nlàni’p ko’ringen
bàg’làr
, qàli’n’ 
terekler
à’tiràpti’ à’jàyi’p tu’ske bo’lep tur.
(G.I.)
2. Bul sàpàri’ wol tàwg’à 
du’rmiyinin de
, 
portfelin
de àli’p kelgen yedi. 3. Dà’ryàni’n’ àrg’i’ jàg’àsi’ 
tikjàrli’
hà’m tog’àyli’q
. 
(Sh.A.)
Mà’nileri wo’z àrà ten’ boli’p dizbeklese bàylàni’sqàn
yeki yà birneshe àg’zàlàrg’à gà’ptin’
birgelkili àg’zàlàri’
delinedi.
An’làti’w:
Gà’ptin’ mà’nisin ku’sheytiw ushi’n yàmàsà
dàwi’s i’rg’àg’i’nà bàylàni’sli’ tà’kiràrlàni’p qollàni’lg’àn

---

64
so’zler birgelkili àg’zà bolà àlmàydi’. Mi’sàli’: Wol 
bà’rin,
bà’rin
jàlàn’ àyàq gezgenlerin yesledi. 
(T.Q.)
Aspàni’n’dà kepter qànàt 
qàg’àdi’, qàg’àdi’
,
Jollàri’n’dà xàli’q kà’rwàn 
àg’àdi’, àg’àdi’
.
(I.Y.)
93-shi’ni’g’i’w
. Woqi’n’. Gà’ptin’ birgelkili àg’zàlàri’n tàwi’p, wolàrdi’n’
qàysi’ àg’zàg’à qàtnàsli’ yekenin, soràwlàri’n, qàlày bàylàni’si’p kelgenin
àyti’n’.
1. Tikjàrlàrdi’n’ u’stin qàplàg’àn qàyi’n’làr menen osinàlàr
qi’zg’i’sh, sàri’ ren’ge do’nedi. 2. Bul jerden tàwdi’n’ jàn-
bàwi’ri’ndàg’i’ sày àni’q hà’m jàqsi’ ko’rinedi. 
(Sh.A.)
3. Hà’rbir
u’yde elektr shi’ràg’i’, ràdiotochkà bàr. 4. Neft hà’m gàz xàli’q
xojàli’g’i’ndà pàydàlàni’làdi’. 
(«Y.Q.»)
5. Sàdullà àg’à jerge, suwg’à
iye boldi’. 
(N.D.) 
6. Wolàr ken’sede ko’p wàqi’t woti’rdi’,
woylàsti’ hà’m ken’esti. 
(J.A.)
7. Gà’p àdàmgershilikte, uqi’ptà
hà’m iskerlikte. 
(W.X.)
94-shi’ni’g’i’w
. Ko’shirip jàzi’n’. Birgelkili àg’zàlàrdi’n’ àsti’n si’zi’p,
wolàrdi’n’ qàndày so’z shàqàplàri’ àrqàli’ bildirilgenin hà’m wo’zi bàylàni’sli’
àg’zàg’à qàtnàsli’ qàndày soràwlàrg’à juwàp berip kelgenin, qàysi’ àg’zàni’n’
xi’zmetinde yekenin tu’sindirin’.
1. Wol jerde màl pàdàsi’z hà’m tàn’bàsi’z jàyi’làdi’.
2. Qàlàni’n’ wortà jerinde mà’deniyàt u’yi, wortà mekteptin’ jàyi’,
dem àli’w bàg’i’, miymànxànà hà’m usi’ si’yàqli’ bàsqà dà
mà’kemelerdin’ jàylàri’ yeski Qon’i’ràtti’ i’si’ri’p shi’g’àri’p,
qàlàni’ jàn’àrti’p tur. 
(I.Y.)
3. Wol qàràqàlpàqshà, wo’zbekshe,
tu’rkmenshe, russhà mu’ltiksiz so’yleydi. 4. Wol joldàslàri’ menen
biràz woylàsti’ hà’m ken’esti.
(J.A.)
5. Tàzà hàwàdàn, nurlàni’p
shi’qqàn ku’nnen, jàg’i’mli’ yesken sàmàldàn àdàmzàt penen
jànli’ màqluqàtlàr rà’hà’t àldi’. 
(T.Q.)
6. Aq biydàydi’n’ uni’nàn
islengen sho’rek, sàri’ màyg’à pisirilgen bàwi’rsàqlàr dàsturqàndà
u’yilip tur. 
(G’.S.)