Qаdimgi Yunonistondа fаlsаfаning yuzаgа kelishi vа rivoji: Ioniya fаlsаfаsi (2 soat) Reja



Download 272,23 Kb.
Pdf ko'rish
bet1/8
Sana23.01.2022
Hajmi272,23 Kb.
#404988
  1   2   3   4   5   6   7   8
Bog'liq
2 5417915323359693148



2-mavzu 

Qаdimgi Yunonistondа fаlsаfаning yuzаgа kelishi vа rivoji: Ioniya 

fаlsаfаsi (2 soat) 

 

Reja: 

 

1.

 



Qadimgi Yunonistonda mifologiya va ilmiy bilishning dastlabki elementlari. 

2.

 



Miletliklarning tabiiy-ilmiy va falsafiy ta’limotlari. 

3.

 



Dastlabki ibtido muammosi va sodda dialektikasi. 

 

Tayanch tushunchalar: 



 

Birinchi asos, stixiyali dialektika, sodda materializm, gilozoizm, apeyron, 

Milet maktabi, mifologiy. 

 

1.



 

Eradan avvalgi 550-549 yillari Kir Midiyani yengib, Eron davlatiga asos 

soladi.  U  oz  vaqtda  davlat  hududini  kengaytirib,  Kichik  Osiyodagi  yunon 

shaharlarini  ham  bosib  oladi.  Yunonlar  eroniylar  bilan  uchrashganlarida 

zardо‘shtiylik  (yunonlar  uni  Zoroastr  deb  ataydilar)  ta’limoti  endi  tarqala 

boshlagan edi. Yunonlar ilk bor Zardо‘sht haqida turli hikoyalar ham eshitganlar. 

Yunon  olimlari  asarlarida  Zardо‘sht  yashagan  davr  haqida  biron-bir  fikr  yо‘q. 

Germodor, Germipp “Zoroastr Troya urushidan besh ming yil avval”, Aristotel esa 

“u Platon vafotidan olti ming yil avval yashagan”, - deydilar. Ammo hanuzgacha 

olimlar “Avesto”ning yaratilishini eradan avvalgi XII asrdan VII asrgacha bо‘lgan 

davr bilan bog‘laydilar. Uzoq vaqtlar, dastlabki Axmoniylar davrida ham “Avesto” 

hali yozib olinmay, kohinlar tomonidan og‘izdan-og‘izga о‘tib kelgan deguvchilar 

ham  bor.  M.Boysning  xabar  berishicha,  eradan  avvalgi  VI  asrda  yunon  fanining 

poydevorini  yaratgan  ioniyalik  yetti  olimning  kelib  chiqishi,  asosan  Sharq 

mamlakatlaridan  -  Bias  frigiyalik,  Fales  finikiyalik,  Feresidas  esa  janubiy 

anatoliyalik bо‘lgan. 

Ioniyalik faylasuf olimlarning ilmiy faoliyati amaliy hayot ehtiyojidan kelib 

chiqqan  holda  rivojlangan

1

.  Bu olimlar  о‘z  ta’limotida  astronomiya,  matematika, 



fizika  va  biologiya  haqida  dastlabki  tushunchalarni,  kundalik  hayotda  zarur 

bо‘lgan  asboblar  (masalan,  oftob  soati)ni  yaratganlar.  Ular  yaratgan  ta’limot 

ibtidoiy  materializm  ruhida  edi.  Qadimgi  yunon  fani,  falsafasi  markaziy 

Gretsiyada  emas,  balki  Kichik  Osiyoda,  Ioniyadagi  yirik  port  shahri  Miletda 

shakllangan.  Milet  shahri  geografik  jihatdan  qulay  joylashgan  bо‘lganligi  sababli 

bu yerda savdo, hunarmandchilik boshqa joylarga nisbatan erta va keng tarqalgan. 

Agar yaqin vaqtlargacha Milet fani, falsafasi Yaqin Sharq madaniyati ta’siri ostida 

shakllangan,  degan  fikr  hukmron  bо‘lgan  bо‘lsa,  sо‘nggi  yillardagi  ilmiy 

tadqiqotlar unga tuzatish kiritib, asosiy ta’sir VII-VI asrdayoq Eron, zardо‘shtiylik 

tomonidan  bо‘lgan,  degan  tezisni  olg‘a  surmoqda.  Haqiqatan,  Milet  Assiriya 

ustidan  g‘alaba  qozongan  Midiya  bilan  yaqin  aloqada  bо‘lgan  va  tabiiyki,  bu 

mamlakatda  tarqalgan  zardо‘shtiylikdan  ham  yaxshigina  xabardor  bо‘lgan, 

                                                           

1

 Russell B. A The History of Western Philosophy.  – New York: America book-stratford press, 2010.  – Р. 39. 




ayniqsa,  kosmologiya  va  kosmogoniya  sohasida  miletliklar  misrlik  va 

bobilliklarning  abstrakt  farazlariga  emas,  balki  zardо‘shtiylikning  muayyan 

tizimga  solingan  ilmi  nuzumiga  amal  qiladilar.  Kir  Ioniya  shaharlarini  bosib 

olgach,  Miletni  Eronga  qaram  qilgan,  lekin  о‘zini  idora  etuvchi  erkin  shahar 

holicha qoldirgan. 

Yunon  shahar  —  davlatlari  qadimdan  savdo  va  sanoat  markazi  bо‘lib 

kelgan.  Ular tufayli madaniy  taraqqiyotga  yо‘l  ochilgan.  Qishloq xо‘jaligi rivoji, 

hunarmanlchilik,  savdo  munosabatlarining  yaxshilanib  borishi,  tabiatni  bilishga, 

fan  taraqqiyotiga  ehtiyojni  kuchaytirdi.  Buning  oqibatida  Yunonistonda  fizika, 

matematika,  adabiyot,  falsafa  fanlari  vujudga  keldi  va  taraqqiy  etdi.  Qadimgi 

yunon  faylasuflarining  kо‘pchiligi  mavjud  tuzumga  mansub  bо‘lganlar.  Ular 

tomonidan  ilgari  surilgan  ijtimoiy-siyosiy,  pedagogik  g‘oya  va  ta’limotlar  shak-

shubhasiz  mamlakatdagi  ijtimoiy  kuchlar  manfaati  va  qarashlarini  ifoda  etgan. 

Lekin  shunga  qaramay,  bu  masalalarni  va  ayniqsa,  falsafiy  qarashlarni  ishlab 

chiqishda  ular  shunday  g‘oyalarni  ilgari  suradilarki,  natijada  mavjud  jamiyat 

doirasidan chiqib kstadilar

2



Qadimgi  yunon  falsafasi  ilohiy  bilimlar,  mifologiya,  san’at  bilan  uzviy 



bog‘liqliqda  rivojlandi.  U  davrda  mifologiya  falsafaning  manbasi,  materiali 

vazifasini  о‘tagan

3

.  Faqat  ellinistik  davrda,  ya’ni  milodimizdan  avvalgi  III  asrda 



bir necha ilmiy sohalar, avvalo matematika va tibbiyot fanlari alohida fan bо‘lib, 

ajralib chiqa boshladi. Biroq shundan keyin ham qadimgi yunon falsafasi nafaqat 

о‘z sohasi bо‘yicha savollarga javob beribgina qolmay, balki matematika, tibbiyot, 

tabiiy  va  ijtimoiy  fanlar  oqimlariga  bо‘lingan  bо‘lsada,  mazmuniga  kо‘ra,  bir-

biriga zid bо‘lgan oqimlarga bо‘linadi. 

Dastavval  ilmiy-falsafiy  fikrlar  eramizdan  oldin  ikki  ming  yil  avval 

shakllana  boshlagan.  Qadimgi  sharq  davlatlarida  madaniyat,  ilm  va  g‘oyalarning 

shakllanishida  kohinlarning  roli  katta  bо‘lgan.  Ma’lumki,  dastlabki  ilmiy 

fikrlarning shakllanishida Misr va Bobilda aniq fanlar – astronomiya, matematika, 

tibbiyotning  rivoji  va  ularning  xalq  hayoti  hamda  ishlab  chiqarish  bilan 

chambarchas bog‘liq bо‘lgan ilmiy fikrlar Misr va Bobilda о‘ziga xos yо‘nalishda, 

amaliy  xarakterda,  hukmron  afsonaviy  tasavvurlar  an’analarga  bog‘liq  xolda 

rivojlangan. Bu  fikrlar  о‘z ifodasini badiiy  adabiyotlar,  afsona  va  folklorda topdi. 

«Xо‘jayinning  quli  bilan  suhbati»,  «Arfis  qо‘shig‘i»,  «О‘z  ruhi  bilan  suhbat»  va 

boshqa asarlar bunga misol bо‘la oladi. 

 

Qadimgi  Misr  va  Bobilda  ilmiy  ratsionalistik  fikrlarning  yuzaga  kelishi 



tufayli  olamning  paydo  bо‘lishi  va  uning  tuzilishi  tо‘g‘risida  dastlabki  sodda 

tasavvurlar  yuzaga  keldi.  Hamma  narsalarning  asosida  moddiy  element  suv 

yotganligi  tо‘g‘risidagi  fikrlarni  uchratishimiz  mumkin.  Shuning  bilan  birga 

qadimgi  Misr  va  Bobilning  olam  tо‘g‘risidagi  tasavvurlari  aniq  fanlar  rivoji  о‘z 

ta’sirini  kichik  Osiyoga  hamda  qadimgi  Yunonistonda  sodda  materialistik 

ta’limotlarning shakllanishiga о‘z ta’sirini kо‘rsatganligi tо‘g‘risida fikr yuritmoq 

darkor.

 

                                                           

2

Copleston  F. A History of Philosophy. - Vol.1. Greece and Rome. - N.Y., London, 2003. – P. 11.  



3

Copleston  F. A History of Philosophy. - Vol.1. Greece and Rome. - N.Y., London, 2003. – P. 13. 




 

  Yunon  shahar  —  davlatlari  qadimdan  savdo  va  sanoat  markazi  bо‘lib 

kelgan. Ular tufayli madaniy taraqqiyotga yо‘l ochilgan. Qishloq xо‘jaligi rivoji, 

hunarmandchilik, savdo munosabatlarining yaxshilanib borishi, tabiatni bilishga, 

fan  taraqqiyotiga  ehtiyojni  kuchaytirdi.  Buning  oqibatida  Yunonistonda  fizika, 

matematika,  adabiyot,  falsafa  fanlari  vujudga  keldi  va  taraqqiy  etdi.  Qadimgi 

yunon  faylasuflarining  kо‘pchiligi  mavjud  tuzumga  mansub  bо‘lganlar.  Ular 

tomonidan  ilgari  surilgan  ijtimoiy-siyosiy,  pedagogik  g‘oya  va  ta’limotlar  shak-

shubhasiz  mamlakatdagi  ijtimoiy  kuchlar  manfaati  va  qarashlarini  ifoda  etgan. 

Lekin  shunga  qaramay,  bu  masalalarni  va  ayniqsa,  falsafiy  qarashlarni  ishlab 

chiqishda  ular  shunday  g‘oyalarni  ilgari  suradilarki,  natijada  mavjud  jamiyat 

doirasidan chiqib ketadilar. 

Qadimgi  yunon  falsafasi  ilohiy  bilimlar,  mifologiya,  san’at  bilan  uzviy 

bog‘liqlikda  rivojlandi.  U  davrda 




Download 272,23 Kb.

Do'stlaringiz bilan baham:
  1   2   3   4   5   6   7   8




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish