Qadimgi dunyo fizikasi

b

a, b, s- uchburchak tomonlari
Geron Aleksandriya muzeyida dars bergan va ikki tomli kitobi pnevmatikaga bag’ishlangan. Uning par mashinasi hozirgi par mashinalariga yaqin turadi.
a) Qozondagi suv qaynatilganda undagi par (b) naycha orqali s sharga o’tadi va undagi d va ye naychalardan otilib chiqishi bilan reaktiv harakat natijasida s shar aylanma harakatga keladi. Geronni haqli ravishda reaktiv harakat asoschisi deyish mumkin. Geronning «Mexanika» kitobi ensiklopedik qo’llanma bo’lib, sodda tilda yozilganligi uchun undan hunarmandlar ham foydalanishgan.

Geron «Katoptrika» kitobida ko’zguda tasvirning hosil bo’lishi, turli xil fokuslar ko’rsatishni yoritib bergan: «Yassi va sferik ko’zgularga tushayotgan va qaytayotgan nurlar burchaklari teng bo’lganligi sababli ular o’tgan yo’llar minimum bo’ladi». Bu fikr hozirda bizga ma’lum bo’lgan «Ferma prinsipi»ga juda ham yaqindir.

Geron o’zining «Diopri to’g’risida» nomli asarida burchakni o’lchovchi turli moslama va asboblar tuzilishini keltiradi, godometr (taksometr)— masofani o’lchovchi asbobni ixtiro etadi.

Optika. Aleksandriya maktabi optikaga doir ilmiy ishlarni ham amalga oshiradi. Optika, ya’ni yorug’lik va kishining ko’rish qobiliyati (fiziologiya) ni o’rganishgan. Eng avvalo Ptolemey va uning shogirdlari tomonidan maxsus modda «flyuid» tomonidan yorug’lik kishining ko’zidan chiqib moddalarga tushadi va undan qaytib ko’zimiz tomonidan seziladi, deb tushuntirilgan. Atom tuzilishi tarafdorlari esa yorug’lik jismlar tomonidan chiqariladi va u ko’zimizga tushib, sezgi uyg’otadi, degan fikrni olg’a surishdi. Platon bu ikkala nazariyani birlashtirib, quyidagi fikrni aytadi. Jismlardan maxsus flyuid chiqib, ko’zimizdan chiqayotgan yumshoq flyuid bilan uchrashadi, agar ikkala flyuid bir-biriga o’xshash bo’lsa, ko’zimiz ko’ra oladi, aks holda ko’zimiz narsalarni sezmaydi, deb aytadi. Platonning ushbu fikrlari zamonaviy fan xulosalariga yaqin keladi, ya’ni inson ko’rish qobiliyatining chegarasi yorug’likning to’lqin uzunligi λ = 4000 dan 7000 A gacha bo’lgan sohada to’g’ri keladi. λ < 4000 A⁰ kichik nurlar ultrabinafsha, λ > 7000 A⁰ dan katta to’lqin uzunlikdagi nurlar infraqizil nurlar deb ataladi. Bu nurlarni ko’zimiz seza olmaydi.