Qabul qiluvchi: kaf dots. Razzakov Q

Botanik va biologik xususiyatlar

No‘xatnıng botanık tavsıfı.No‘xat Cicer L. avlodiga kiradigan bir yillik o‘t o‘simlik. Bu avlodning 27 ta turi bo‘lib, shulardan faqat bittasi no‘xat- Sicer arientinum L. eng ko‘p tarqalgan (1-rasm). O‘zbekistonda bu turkumga oid bitta madaniy va 8 ta yovvoyi turi o‘sadi.No‘xatning ildizi o‘q ildiz. Ildizlarining asosiy qismi (70-80%) erning haydalma qatlamida joylashgan bo‘lib, asosiy ildiz erga 1-1,5 m chuqurga kiradi, yon ildizlari esa yaxshi rivojlangan va 60-80 sm gacha gorizontal tarqalgan.Poyasi to‘g‘ri, sershox, bo‘yi 25-75 sm va navning o‘ziga xos xususiyatlaridan kelib chiqib undan ham uzun bo‘lishi mumkin. Barglari qisqa bandli, toq patsimon bo‘lib, mayda, arra tishchali bo‘ladi. O‘simlikning hamma qismi bezsimon tukchalar bilan qoplangan. Bu bezsimon tukchalar orqali organik kislotalardan oksalat va olma kislotalar ajralib chiqadi. Guli yakka-yakka bo‘lib, barg qo‘ltig‘ida joylashadi, mayda, oq, pushti, qizil-binafsha rangda. No‘xat asosan o‘zidan changlanadi. Gul formulasi Ca₅Co₃₊₍₂₎A₉₊₁G₁ .Dukkagi shishgan, romb yoki ovalsimon, bir-ikki, ba’zan uch donli, etilganda chatnab ketmaydi. Doni bo‘rtgan yoki g‘adir-budur, tumshuqchali, sharsimon yoki burchaksimon shaklda, rangi esa och sariq, pushti sariq, qizil, jigarrang, qora ranglarda bo‘ladi. 1000 ta don vazni 100-600 gr keladi.

1-rasm. Gullash fazasidagi no‘xat o‘simligining umumiy ko‘rinishi.
No‘xatnıng bıologık hususıyatları No‘xat o‘simligi qurg‘oqchilikka chidamli bo‘lishi bilan boshqa dukkakli ekinlararidan ajralib turadi. No‘xatning bu xususiyati esa respublikamizning tabiiy iqlim sharoitlariga juda mos keladi No‘xat issiqsevar, yorug‘sevar, uzun kun o‘simliklar qatoriga kiradi, biroq dastlabki paytlarda u issiqni kam talab qiladi. Urug‘i 3–4°S issiqda unib chiqa boshlaydi, 8°S da 9-10-kuni maysa chiqaradi. No‘xat maysa chiqargandan keyin, ayniqsa, gullash va hosil tugish davrida issiqni ko‘p talab qiladi. Bu vaqtda o‘simlik normal rivojlanishi uchun xarorat kamida 20° C bo‘lishi kerak. No‘xat yirik maysali o‘simlik bo‘lib, uning maysalari-10°C, -11°C gacha sovuqqa, voyaga etgan o‘simliklari esa -8°C gacha sovuqqa chidaydi. O‘zbekistonda qish yumshoq kelgan va yog‘ingarchilik normal bo‘lgan yillari kuzgi no‘xat yaxshi qishlaydi va bahorgisiga qaraganda hosildorligi yuqori bo‘ladi. No‘xat boshqa dukkakli ekinlarga qaraganda qurg‘oqchilikka va qattiq issiqqa eng chidamli ekin hisoblanadi. SHo‘rlangan, unumdorligi past, qumloq erlarda kam hosil beradi. O‘sish sharoiti va o‘suv davri nav xususiyatlariga qarab qarab 60-140 kun bo‘lishi mumkin.
Respublikamizda tumanlashtirilgan va istiqbolli navlar ta’rifi
No'xatlarning asosiy navlari.No'xat - bu juda katta yog'ingarchilikli hududlarda o'sadigan namlik-mehribon o'simlik.Madaniyat faqat urug'langan nur va o'rta guruchlarda yashaydi.O'simliklarning o'sishi va o'z-o'zidan o'tishi uchun qulay shart-sharoitlar bir-biri bilan bir necha asosiy o'simlik navlarini yaratishga imkon berdi.Ular quyidagi navlarni o'z ichiga oladi:
Shirin no'xat tez-tez shakar deb ataladi.Faqat konserva uchun ishlatiladi. Bu Sevil Olivier salatiga keng tarqalgan bo'lib ishlatiladigan juda ko'p xilma-xildir. Boshqa maqsadlar uchun, o'simlik foydalanilmaydi, shakar turlaridan don muvaffaqiyatsiz. Bu namlikning minimal miqdoriga bog'liq bo'lib, bu mahsulotning tez yomonlashishiga olib keladi.