|
Tadqiqot obyekti.
Tadqiqot obyekti sifatida PSU va EAITI Xorazm tajriba stantsiyasiga qarashli maydonlarda ekiladigan No’xat maydonlari asosiy obyekt qilib belgilandi.
Tadqiqot predmeti. O‘zbekistonda mahalliy va seleksiya navlaridan «Malxotra», «Polvon», «Lazzat», «O‘zbekiston-32», «YUlduz» navlari to’g’risida ma’lumot berish, o’rgatish va qiziqtirish asos bo’lib hisoblanadi.
Tadqiqot metodlari: laboratoriya va dala tajribalari, morfologik, fenologik, fiziologik, biokimyoviy, statistik metodlar.
Tadqiqotning ilmiy yangiligi. No’xat navlarining o’sishi, rivojlanishi va hosildorligi o’rganildi. No’xat navlarining bioekologik xususiyatlari, ontogenez davrlarining muddatlari, urug’ hosildorligi aniqlandi.
Tadqiqotning ilmiy-amaliy ahamiyati. Istiqbolli no’xat navlarining sug’orish tartibini sifatiga ta’sirini o’rganish talabalarning bilim doiralarini yanada kengaytirishga xizmat qiladi va biologiyada olgan bilimlarini mustahkamlashga yordam beradi.
Tadqiqot natijalarining chop qilinishi.
Ilmiy ishning tuzilishi va hajmi. Ish kirish, ikkita bob, xulosalar, adabiyotlar ro’yhatidan iborat. Ish 27 ta betdan iborat matnda bayon qilingan va 1 ta jadval bilan yoritilgan. Adabiyotlar ro’yhatida manbani o’z ichiga oladi, shulardan 3 ta internet saytlari. Ishning kirish qismida tadqiqot mavzusining dolzarbligi, muammoni o’rganilganlik darajasi, ishning maqsadi, tadqiqot vazifalari, tadqiqot obyekti va predmeti, ilmiy yangiligi, nazariy va amaliy ahamiyati, tadqiqot natijalarining chop qilinishi to’g’risidagi ma’lumotlar keltirilgan
ASOSIY QISM I bob Adabiyotlar sharhi No’xatning kelib chiqishi va ahamiyati
No‘xat qadimgi ekin hisoblanadi. Uning qoldiqlari Falastin qazilmalaridan topilgan. Ular eramizdan oldingi to‘rt minginchi yillarga tegishli hisoblanadi. No‘xatning vatani kichik Osiyodir. No‘xat Hindiston va Pokistonda ko‘p ekiladi. SHuningdek, Italiya, Fransiya, Meksika, Braziliya, Jazoir, Marokash, Turkiya, Eron va boshqa bir qancha mamlakatlarda ham etishtiriladi. No‘xat qadimdan O‘rta va Kichik Osiyoning qurg‘oqchil mintaqalarida ekib kelingan. Ekin maydoni bo‘yicha dukkakli ekinlar orasida uchinchi o‘rinni egallaydi. O‘zbekistonning lalmi erlarida kam maydonda ekib kelingan. Hozirda sug‘oriladigan erlarda etishtirish texnologiyasi ham yo‘lga qo‘yilmoqda
No‘xat qimmatli oziq-ovqat va em-xashaki o‘simlikdir. Uning doni tarkibida o‘rtacha 25% oqsil, 4,5% moy, 46% gacha kraxmal, B1 vitamin, turli mineral tuzlar va ovqat hazm qilishga yordam beradigan eng muhim aminokislotalar bor. Oq donli no‘xat navlarining doni suyuq va quyuq taomlar tayyorlashda ishlatiladi.
No‘xatning doni molar uchun to‘yimli seroqsil ozuqa hisoblanadi. No‘xat donini mollarga yorma holida yoki maydalab berish mumkin. No‘xatning poya va barglarida limon va boshqa organik kislotalar bo‘lganligi tufayli mollar yaxshi emaydi, faqat qo‘ylar eydi. Ko‘katini boshqa oziqalarga qo‘shib mollarga berish mumkin.
FAO (Food and Agriculture Organization) yani butun jahon oziq ovqat va qishloq xo‘jaligi tashkiloti ma’lumotlariga ko‘ra oziq-ovqat xavfsizligi yomonlashgani tufayli balog‘at yoshidagi 13% aholi semirish kasalligiga uchragan. Dukkakli ekinlarning parxezbobligi olimlar oldiga shu soha bo‘yicha ko‘plab tadqiqotlar olib borishga undadi. Rivojlangan davlatlarda, xususan, Evropa davlatlarida dukkakli mahsulotlar “kambag‘allar go‘shti”, “kraxmalli ozuqa” degan ibora bilan bog‘liq. Aslida esa dukkaklilar shu jumladan no‘xat oqsil, vitamin va minerallarning muhim manbai ekanligi tasdig‘ini topgan.
No‘xat mevasi dorivorlik hususiyatlari bilan ham alohida ajralib turadi. Qandli diabet bilan kasallangan odamlar no‘xat mevasidan tayyorlangan taomlarni istemol qilsa, qondagi qand miqdori barqarorlashadi va qondagi gemoglobin miqdori ham ortadi. Bundan tashqari ovqat hazm qilish organlari faoliyatini normallashtiradi.
No‘xat mevasi tarkibida odam organizmi uchun etarli miqdordagi molibden mavjud. Molibden organizmning energetik quvvatini oshiradi.Organizmda molibden etarli miqdorda bo‘lmasligi, surunkali charchoq va depressiyaning rivojlanishiga sabab bo‘ladi.
Hozirgi kunda nafaqat ochlikka qarshi kurash, balki semirish kasalligi keltirib chiqaruvchi omillarga qarshi kurashda aholi salomatligini oshirishda bosh bioaktiv komponent sifatida dukkakli o‘simliklarning shu jumladan no‘xatning o‘rni ham alohida ahamiyat kasb etadi.
No'xat, no'xatning inson salomatligiga zarari va foydasi nima va bu o'simlik shifobaxsh xususiyatlarga ega? Bu savollar ko'pincha o'z sog'lig'iga g'amxo'rlik qilayotgan va davolanishning mashhur usullari, xususan sabzavot yordamida davolanishga qiziqadigan kishilar uchun paydo bo'ladi. Va bu qiziqish tushunarli.
Ehtimol, ushbu maqolada, bir darajaga qadar, ushbu savollarga javob olishingiz mumkin.
No'xat (Pissum) - dukkakli oila (Fabaceae) ning otsu o'simliklari. Meva no'xat urug'lari bo'lgan tekis ikkilik fasulyedir. No'xatlar odatda shakar yoki sharsimon shaklda bo'ladi.
Bu dukkakli yumshoq qaynatiladi va no'xat pyuresi kabi sho'rvalar va asosiy sabzavotlar uchun ishlatiladi. Bugungi kunda tuj odatda qaynatiladi yoki qovuriladi. Issiqlik hujayra devorlarini yo'q qiladi va ta'mni shirin qiladi va ozuqa moddalari yanada qulay bo'ladi.
O'rta asrlarda no'xat sho'rvalari, jöle va no'xot ko'pincha Rossiyada pishirilgan bo'lib, no'xat, pishirilgan pirogdan makaron yasab, ularni yangi iste'mol qilishgan. Eski davrlarda oshpazlar bu o'simlikdan juda ko'p retseptlar bilishardi, chunki ular foydali va oziqa qiymatini qadrlashdi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
