Q. X. Abdurahmonov, Sh. R. Xolmo’minov, N. Q. Zokirova, A. B. Irmatova personalni boshqarish darslik

B. Ish haqi – “ishchi kuchi” tovari qiymatining pullik ifodasi yoki 
“ishchi kuchi” tovari qiymatining aylantirilgan shaklidir.
Ish haqi 
miqdori ishlab chiqarish sharoitlari va bozor omillari - talab va taklif ta’siri 
368
1
2
3
4
1
2
3
4
Taklif 
Taklif 
Avvalgi talab
Avvalgi talab
Yangi talab
Yangi talab
Ish haqi 
Hisobchi-
larning ish 
haqi 
9.18-rasm. Hisobchilar mehnat bozori talab va taklif
9.19-rasm. Talab va taklifning ish haqiga ta’siri
9.20-rasm.
Ish haqi funksiyalari

---

ostida belgilanadi.
Ishchi kuchining qiymati miqdor va sifat ko’rsatkichlariga ega.
Ish 
kuchining sifat ko’rsatkichi
muayyan ishlab chiqarish munosabatlarini 
aks ettiradi, xususan ishchi tomonidan o’z ishchi kuchini sotishi va bu 
ishchi kuchining ish beruvchi tomonidan foyda olish maqsadida sotib 
olinishini ko’rsatadi.
Ishchi kuchi mikdor ko’rsatkichi
ishchi kuchini 
yaratish, rivojlantirish, saqlash uchun zarur bo’lgan turmush vositalari 
qiymati bilan belgilanadi.
Ishchi kuchi bozorida muayyan malaka, kasbkorga ega xodimlar 
sotuvchi bo’lsa,
xaridorlar
-
kompaniya va firmalardir. Maoshlar, 
tariflar, ishbay, vaqtbay shakldagi kafolatlangan ish haqi ishchi 
kuchining bahosi
hisoblanadi. Ishchi kuchiga talab va taklif kasbiy 
tayyorgarlik darajasiga qarab uning o’ziga xos iste’molchilari talabi hamda 
bu ishchi kuchiga ega xodimlar tomonidan taklif bo’yicha takomill ashtiril 
adi.
Ishchi kuchining oldi-sotdisi ish beruvchilar va yollanma xodimlar 
o’rtasidagi mehnat munosabatlarini muvofikdashtiruvchi asosiy hujjatlar 
hisoblangan kontraktlar (shartnomalar) asosida amalga oshiriladi.
Mexnat bozorida muayyan mikdor va sifatdagi ish iste’molchilar 
ishlab chiqarilgan mahsulot uchun to’lashga tayyor bo’lgan miqdorga mos 
ravishda rag’batlantiriladi. Shunday ekan ish haqi kimningdir xohishi, 
saxiyligi yoki tejamkorligiga bog’liqemas. Mehnatga haq to’lash ish 
beruvchining mehribonchiligi bo’lmay, balki amaliy operatsiya, „ishlab 
chiqarish omili"ni xarid qilishdir. Mehnatning narxi - bozor alomati bo’lib, 
iste’molchilarning ne’matlar va xizmatlarga talabiga bog’liq.
Mehnat qiymatining o’zgarishi xarajatlar miqdori, foyda, mahsulot va 
xizmatlarning pirovard narxiga juda keskin ta’sir ko’rsatishi mumkin. 
Shuning uchun mehnat narxi mehnatdan resurs sifatida foydalanishda juda 
muhim ahamiyat kasb etadi. Ana shu narx qaerda va qanday mehnatdan 
foydalanish kerakligini, umuman mehnatdan foydalanish kerakmi yoki uni 
sarmoya (kapital) bilan almashtirish maqsadga muvofiqligini aniqlash 
imkonini beradi.
Ish haqi ish beruvchi tomonidan xodimga mehnat qilgan vaqti, ishlab 
chiqargan mahsuloti yoki boshqa aniq faoliyati uchun muntazam ravishda 
to’lab turadigan puldir.
Ish haqining quyidagi xususiyatlarini bilish lozim:
-