Q. X. Abdurahmonov, Sh. R. Xolmo’minov, N. Q. Zokirova, A. B. Irmatova personalni boshqarish darslik

Ijtimoiy to’lovlar.
Ular ta’til, shu jumladan ijtimoiy ta’tillar, 
malaka oshirish, hayotni sug’urta qilish va shu kabilar uchun to’lovlardan 
iboratdir.
6.
Korxona aktsiyalari bo’yicha dividendlar (foydaga sheriklik). 
Bu xodimlarni moddiy jihatdan rag’batlantirishning juda muhim usuli 
bo’libgina qolmasdan, qator hollarda mulkka egalikning o’zgarishiga (agar 
korxona aktsiyalarining salmokli ulushi xodimlar tomonidan sotib olinsa) 
olib kelishi mumkin.
Kompaniya va firmalar aktsiyalarining o’z xodimlariga sotilishi bir-
biri bilan bog’liq ikki: kompaniya va firma hamda personal manfaatlarini 
birlashtirish, iqtisodiy - xodimlar mablag’larini ishlab chiqarishni 
rivojlantirish uchun jalb qilish maqsadiga xizmat qiladi.
Personalning korxona kapitalidagi ishtirokining 
quyidagi shakllari 
mavjud:
-
bepul aktsiyalar;
-
aktsiya kursidan muayyan foiz chegirmasi bo’lgan oddiy 
363
Eng ko’p ish haqi 
(maxsimum)
Eng kam ish haqi 
(minimum)
Baza stavkasi 
Ma’sulyat darajasining oshishi
9.17-rasm. Baza stavkasining hodim ma’sulyati bilan o’zaro 
bog’liqligi

---

aktsiyalar;
-
korxona aktsionerlari umumiy yig’ilishida ovoz berish huquqini 
bermaydigan imtiyozli aktsiyalar;
-
xodimlarning pay shaklida ishtirok etishi ko’zda tutilgan 
jamiyatlarni tashkil qilish;
-
aktsiyalarga opsionlar;
-
faoliyat yakunlari bo’yicha, ishtirok etish birligiga aktsiyalar va 
hokazolar.
Pensiya ta’minoti.
O’zbekiston Respublikasining Mehnat kodeksida 
yoshga doir, nogironlik va boquvchisini yo’qotganlik pensiyasi 
tayinlanishi belgilab qo’yilgan.
Yoshga doir pensiya 
sug’urta qilingan xodimlarga umumiy asoslarda: 
erkaklar - oltmish yoshga to’lgan bo’lib, umumiy mehnat staji yigirma 
besh yildan kam bo’lmagan taqdirda, ayollar - ellik besh yoshga to’lgan 
bo’lib, umumiy mehnat staji yigirma yildan kam bo’lmagan takdirda 
tayinlanadi.
Pensiya sug’urta qilingan xodimlarning ayrim toifalariga pensiya 
yoshi kam bo’lganda, tegishli hollarda esa, - mehnat staji kam bo’lganda 
ham tayinlanadi.
Nogironlik pensiyasi
sug’urta qilingan xodimlarga - nogironlik 
mehnatda mayib bo’lish yoki kasb kasalligiga chalinganligi tufayli kelib 
chiqqan bo’lsa, mehnat faoliyatining muddatidan qat’iy nazar, nogironlik 
boshqa sabablar tufayli kelib chiqqanda esa, - tegishli umumiy mehnat 
stajiga ega bo’lganda tayinlanadi, bunday mehnat stajining muddati 
sug’urta qilingan xodimning nogironlik ro’y bergan vaqtdagi yoshiga 
bog’liq bo’ladi.
Boquvchisini yo’qotganlik pensiyasi mehnatda mayib bo’lish yoki 
kasb kasalligi tufayli vafot etgan boquvchining mehnatga qobi-liyatsiz oila 
a’zolariga, uning mehnat faoliyatining muddatidan qat’iy nazar 
tayinlanadi, agar u boshqa sabablar natijasida vafot etgan bo’lsa, shunga 
muvofiq keladigan umumiy mehnat stajiga qarab tayinlanadi, bunday 
mehnat stajining muddati sug’urta qilingan xodimning vafot etgan kuniga 
qadar bo’lgan yoshiga bog’liq bo’ladi.
Turli xildagi davlat pensiyalarini olish huquqiga ega bo’lgan sug’urta 
qilingan xodimlarga (boquvchisini yo’qotgan hollarda esa - ularning oila 
a’zolariga) ularning o’zlari tanlagan pensiyaning bitta turi tayinlanadi.
1
Hozirgi vaqtda O’zbekiston Respublikasida Pensiya jamg’armasi ham 
tashkil etilgan bo’lib, u fuqarolarni keksalik paytida moddiy jihatdan 
qo’llab-quvvatlashga qaratilgan. Pensiya jamg’armasiga majburiy to’lovlar 
364

---

bilan birga xodimlar o’z ish haqlaridan hamda korxonalar mablag’lari 
hisobidan tegishli badallar o’tkazib turishlari mumkin.