Q usmonov, U. Jo‘rayev, N. Norquloy о ‘zbekiston tarixi

Qoraqalpoq xonligining 
tashkil  topishi
XVII  asming  boslilarida  no‘g‘aylar Volga 
va Yoyiq daryolari bo‘ylariga bostirib kelgan 
jung‘orlar  (qalmoqlar)  tomonidan  tor- 
mor  etiladi.  Oqibatda,  ular  Qrimga  ko‘chib  ketishga  majbur 
bo‘lganlar.  Qoraqalpoqlar  esa  Oral  va  Sirdaryo  bo‘ylariga  kelib 
o‘mashadilar.
Qoraqalpoqlar  ijtimoiy  hayotida  biylar  va  botirlar  (harbiylar 
boshlig‘i)  muhim  o‘rin  tutgan.  Biylar  qoraqalpoq  umg‘lariga 
boshchilik  qilganlar,  shuningdek,  qo‘slmi  xalqlar  bilan  muno- 
sabatlarda o‘z  umg‘i yoki qabilasi nomidan vakil sifatida qatnash- 
ganlar.  XVI—XVII  asrlarda  qoraqalpoqlar goh  Buxoro  xonligiga, 
goh  qozoq  xonlariga  tobe  bo‘lganlar.
XVIII 
asr boshlariga  kelib  Sirdaryo  bo‘yida  yashovchi  qora­
qalpoqlaming  birlashish  jarayonida  Sig‘noq  va  Jonkent  singari 
qadimiy  qo‘rg‘onshaharlar  tayanch  bo‘lgan.  Qoraqalpoqlaming 
birlashuvida  Kuchukxon,  Taburchak va  G ‘oyib  Sultonlar muhim 
rol o‘ynaganlar.  Burring  natijasida  1714-yilda  Sirdaryobo‘yi  qora-
103

---

qalpoqlari  o‘z  yetakchilari  Eshmuhammad  (Eshimxon)  bosh- 
chiligida  qoraqalpoq xonligiga birlashtirilgan.  Bu  davlat  Sirdar- 
yoning  quyi  oqimi,  Volga  bo‘ylari  jung‘orlari,  Boshqird  ulusi 
va  Kichik  juz  qozoq  xonliklari  bilan  chegaradosh  edi.
1723-yilda jung‘orlar bostirib  kelib,  Sirdaryoning o‘rta qismini 
egallagach,  qoraqalpoqlar  yana  ko‘chishga  majbur  bo‘ladi.
K o‘chish  oqibatida  qoraqalpoqlar  ikkiga  b o ‘linib  ket- 
di,  bir  guruhi  Sirdaryoning  yuqori  oqimi — Toshkent  tomonga, 
ikkinchi  guruhi  Sirdaryoning  quyi  oqimiga  borib  joylashdi.  Shu 
tariqa  qoraqalpoqlar  shartli  ravishda  „yuqori  qoraqalpoqlar44  va 
„quyi  qoraqalpoqlar“ga  bo‘linib  ketdi.  Quyi  qoraqalpoqlar  Sir- 
daryo  bilan  Amudaryo  o‘rtasidagi  bo‘sh  yotgan  yerlarga  ham 
o‘mashib,  bu  yerlarga  Quvondaryodan  suv  chiqarib,  dehqon- 
chilik  bilan  shug‘ullandilar.