Q usmonov, U. Jo‘rayev, N. Norqulov o zbekiston tarixi

asrlar tarixiga oid asarlar yozib qoldirganlar?
4. Rossiya diplomatlari, olimlarining Xiva tarixiga oid asarlari va ular­
ning ahamiyati haqida nimalarni bilib oldingiz?
5. Yevropa sayyohlari Xiva xonligi tarixi bo‘yicha qanday asarlar
yozib qoldirganlar?
6
.
0 ‘zbekiston olimlarining Xorazm, xususan, Xiva xonligi tari­
xiga doir asarlarini qayd eting.

---

VI BOB.
XVI—XIX ASRNING BIRINCH I
YARMIDA QORAQALPOQLAR
- §. Qoraqalpoq xalqining shakllanishi va
siyosiy hayoti
Qoraqalpoqlarning 
Tarixiy manbalarda hozirgi Qoraqalpo-
xalq sifatida shaklla- 
g‘iston hududida odamlar neolit davri- 
nishi tarixidan 
dayoq yashaganligi qayd etiladi. Qadimgi
tarixiy yodgoriiklardan bo‘lmish Doro I 
(mil.av. 522—486-yillarda podsholik qilgan) qabri ustidagi toshlarga 
mil.av. V asrda mixxat bilan o‘yib yozilgan bitiklarda Orolbo‘yi va 
Sirdaryoning quyi oqimida yashagan aholi „Saka tigraxauda“ 
(cho‘qqi qalpoqli saklar) deb atalgan.
Milodiy II—VIII asrlarda Orolbo‘yi dashtlariga bir qator turkiy 
qabilalar kirib kelib joylashganlar. Mahalliy aholining kirib kelgan 
qabilalar bilan qo‘shilishi natijasida Orolbo‘yida bijanaklar va 
o‘g‘uzlar shakllangan. Bijanaklar negizida VIII—X asrlarda qora- 
qalpoqlaming xalq sifatida shakllanish jarayoni boshlangan.
X asr boshlarida bijanaklarning bir qismi Volga ortiga, Janu- 
biy Rus dashtlariga ko‘chib o‘tishga majbur bo‘lganlar. Bunga 
o‘g‘uzlar va qipchoqlaming siquvi, tazyiqi sabab bolgan.
XII asr rus yilnomalarida „черные клобуки“ , m o‘g‘illar 
tarixida „qora malaqayli“, sharq manbalarida esa „qora bo‘rkli“ deb 
atalgan qavm haqida m a’lumotlar bor. Bu nomlar qoraqalpoqlarga 
tegishlidir. ,,Qoraqalpoq“ so‘zi qora qalpoqlilar so‘zidan kelib 
chiqqan.
Oltin 0 ‘rda zaiflashgach, uning tarkibidan qator mustaqil 
davlatlar ajralib chiqqan. Bu davlatlaming biri — XIV asr oxirida 
tashkil topgan N o‘g‘ay (Mang‘it) xonligi edi. Uning chegarasi — 
Volga daryosidan Irtish daryosigacha, Kaspiy va Oral dengizi 
bo‘ylaridan Kama daryosigacha bolgan hududlami o‘z ichiga olgan.
Binobarin, qoraqalpoqlar ko‘chib borib joylashgan hududlar
XV—XVI asrlarda N o‘g‘ay xonligi hududiga kirgan. N o‘g‘ay va qora­
qalpoq xalqlari o‘zaro siyosiy hamkorlikda, birlashmada yashaganlar.
N o ‘g‘ay tili tarkibi, fonetikasi va grammatik qurilishi jihatidan 
qoraqalpoq tiliga juda yaqin. Shu tariqa XVI asrga kelib bir necha
г —
- Щ