Q usmonov, U. Jo‘rayev, N. Norqulov o zbekiston tarixi

16-§. Amirlikning xo‘jalik hayoti
„ .... . 
Buxoro davlatida yer-suv mulkchiligi-
Jhakna"ri 
liiiig uch shakli mavjud edi: 1) davlat
yerlari (bu am lok yerlar deb ham
atalgan); 2) mulk yerlari (xususiy); 3) vaqf yerlari.
Davlat yerlarining suvsiz dasht, to ‘qayzor qismi ko‘ch- 
manchi jamoalarga bo‘lib berilgan bo‘lib, ular bu yerlardan 
foydalanganliklari uchun davlatga xiroj to ‘lar edilar. Bunday 
yerlar sotilmasdi va ayirboshlanmasdi. Davlat yerlarining boshqa 
bir qismi hukmron sulola a’zolariga, yirik davlat mansabdor- 
lariga, lashkarboshilariga davlat oldidagi xizmatlari evaziga 
suyurg‘ol shaklida in ’om etilgan edi. Suyurg‘ol olganlar u yemi 
boshqarish huquqini ham olganlar. Suyurg‘ol egasi davlat 
xazinasiga xiroj to ‘lashi hamda oliy hukmdoming chaqirig‘iga 
ko‘ra, o‘z qo‘shini bilan harbiy yurishlarda ishtirok etishi lozim 
edi.
XVI asrdan boshlab davlat yerlarini ,,tanho“ deb nom olgan 
shaklda in’om etish qaror topa borgan. Bunday in ’omga sazovor 
bo‘lgan kishi yerga emas, shu yerdan olinadigan soliqqa egalik 
qilgan. XIX asming birinchi choragida amirlikda tanholaming 
soni 12 mingdan 36 ming nafarga yetgan. Eng kichik tanho yeri 
3—5 gektami tashkil etgan.
Davlat yerlarining yana bir qismi dehqonlarga ijaraga berilgan. 
Xazinaga eng ko‘p soliq ham ana shu yerlardan tushar edi.
Xususiy yerlar (mulk) ning bir qismi xususiy shaxslaming 
yerlari bo‘lib, ularning bu yerlarga egalik qilishlari davlat xizmati 
bilan bog‘liq bo‘lmagan. 
Bunday yerlar, asosan, amirlikda asrlar
osha yashab kelayotgan arablarga qarashli boigan. 
Bu yerlardan 
1/10 qismi miqdorida o‘lpon to ‘lanardi. Mulk yerlarining ikkinchi

---

qismi (mulki hur yoki mulki hurri xolis) davlat xizmati bilan 
bog‘liq bo‘lib, bunday yerlar urushlarda jasorat ko‘rsatgan yoki 
hukmdoming alohida topshiriqlarini bajarishda namuna ko‘rsatgan 
shaxslarga berish natijasida vujudga kelgan. Bunday yerga ega 
bo‘lgan shaxslarga maxsus yorliqlar berilgan hamda ular barcha 
soliqlardan ozod etilganlar.
Vaqf yerlari 
— bu masjid, mozor, xonaqoh, madrasa va 
maqbaralar uchun ajratilgan yerlar edi. Bunday yerlar musodara 
etilgan, davlat hamda yirik yer egalari tomonidan hadya etilgan 
yerlar hisobiga vujudga keltirilar edi. Masjid, madrasa, qabriston- 
laming asosiy sarf-xarajatlari, shuningdek, talaba, mudarris 
hamda mutavallilarga beriladigan nafaqa va maoshlar vaqf yerlaridan 
olinadigan daromad hisobidan qoplanar edi. Vaqf mulkini 
mutavalli tasarruf etishi belgilab qo‘yilgan edi.
Soliq tizimi 
Shohmurod zamonida har bir ziroat-
chidan qo‘shpuli (har qo‘sh (48—50 
tanob) yerdan 40 tiyin) olingan. 1807-yili amir Haydaming 
bir yorlig‘ida har