Q. Shodiyeva nutq 0 ‘stirish uslubiyoti

bilim, k o 'n ik m a va
m a la k a la rn i m u s ta h k a m lo v c h i m a sh g 'u lo tla rd a n
k e n g
fo y - 
dalaniladi.
Masalan, say o h atlari haqida hikoya qilib berish, sport xonasi 
haqida suhbat, ilgari o ‘qib yoki hikoya qilib berilgan ertak yoki 
h ik o y a n i q a y t a s o kz la b b e ris h , ilgari y o d o lg a n s h e ’r la rin i 
takrorlash.
Bilim larni um um lashtiruvchi va bir tizimga (sistemaga) soluvchi
m ashg ‘ulotlar.
Bu m a s h g ‘ulot turi o ‘zining m a z m u n i jih a tid a n ilgari hosil 
q ilin g a n b i l i m , k o ‘n i k m a va m a l a k a l a r n i m u s t a h k a m l o v c h i
m ashg‘ulot tu rig a yaqinroqdir.
Masalan, „ K im g a nim a kerak?“ , ,,D o kk o n “ o ‘yinlarida bolalar 
predm etlarni rangiga, shakliga, nima u c h u n m o ‘ljallanganligiga 
qarab tasniflaydilar.
Katta g u r u h la r d a o n a yurt, kattalarning m ehnati, transp ort 
h a y d o v c h is in in g m e h n a t i , k ito b la r h a q id a u m u m la s h tir u v c h i 
(yakunlovchi) s u h b a t o ktkaziladi. Bunda bolalar oldiga m aterialni 
maqsadga q a ra tg a n h olda esga olish vazifasi q o lyiladi. U m u m ­
lashtiruvchi (y ak u n lo v c h i) tipdagi m ash g ‘ulotlar bolalarda m a n -
tiqiy tafakkurni, a na litik-sintetik faoliyatni shakllantirishda katta 
ahamiyatga ega.
Hisobga o lu v c h i m a shg'ulotlardan
tasviriy faoliyatda k en g 
foydalaniladi. Biroq b u m ashg‘ulot turi bolalarning o n a tili b o ’- 
yicha bilim va m a la k a darajalarini aniqlash u c h u n zarurdir.
Ayrim b ilim la r b o'yich a sinov-tekshiruv m a sh g ^lo tla rin i
o ‘quv 
yilining boshida g u r u h g a yangi qabul qilingan bolalarning bilimini 
aniqlash m a q s a d i d a o 'tk a z is h m aq sadg a m uvofiqdir. Q ilingan 
ishlarga y a k u n y a s a s h m aq sa d id a yilning oxirida h a m sinov- 
tekshiruv m a s h g ‘u lo tlari o'tkaziladi.
Bolalar b o g 'c h a s i d a k o 'p r o q
aralash turdagi m ashg'ulotlar-

---

dan
foydalanish joriy cjilingan. Masalan, bir m a s h g ‘ulotning o 'zid a 
bolalarni yangi bilim beruvchi material b ila n tanishtiriladi, ilgari 
h o sil 
q i li n g a n b ilim
( o ‘tilg a n m a t e r i a l ) t a k r o r l a n a d i va 
m u s t a h k a m l a n a d i . N u t q o 's ti r is h m a s h g ku l o tl a r i o ‘ziga xos 
xususiyatlarga ega b o ‘lib, ayrim vaqtlarda m a s h g kuIotni o ‘tkazish- 
da qiyinchiliklar vujudga keladi.
Tasviriy faoliyat, jism o niy tarbiya, m u s iq a m ash g ‘ulotlarida, 
h a m m a bolalar bir xilda faollik k o ‘rsatadilar, a m m o n u tq o kstirish 
mashg'ulotida h a m m a bolalar faol qatnashm aydilar. Rasm asosida 
hikoya tuzish, savollarga javob berish, s h e ’rni y o d dan aytib b e - 
rish kabi to p s h ir iq la r b o 'y i c h a b a ’zi b o l a l a r ja v o b b e ra d ila r, 
qolganlar esa o ‘rto q la rin in g javobini t o i d i r a d i l a r . M a sh g kulot 
v a q ti c h e g a r a la n g a n lig i s a b a b li, h a r b i r b o l a b ila n a l o h i d a
shugkullanish imkoniyati y o kq. Shuning u c h u n m ashgkulotlarda 
yuqori natijalarga erishish uch u n ularni u m u m i y didaktik talablarga 
javob beradigan qilib tashkil etish kerak.
H a r bir tarbiyachi m a s h g kulot)arni tashkii etishda quyidagi 
didaktik talablarga q a t ’iy rioya qilishi lozim:
1. M ashg'ulotga oldindan puxta tayyorlanish, uning maz- 
munini, ta ’lim usullarini aniqlash. 
B u n d a o n a tili b o 'y i c h a
bolalarning bilim va malakalari a niq b o klishi kerak. Belgilangan 
d a s tu r m aterialini o 'r g a n is h u c h u n z a r u r b o klgan uslubiyotlar 
va usullar tanlanad i, m ash g kulotning tuzilishi va borishi old ind an 
o kylab o lin adi. Kerakli k o ‘rgazm ali q u r o l l a r , o ‘quv jih o z la ri 
tayyorlab q o ‘yiladi, individual (yak k a m a-y a k k a ) t a ’h m vazifalari 
aniqlanadi (yakka beriladigan topshiriqlar, bolalarni javob berishga 
chaqirish navbati belgilanadi).
2. Aqliy ish bilan bandlik yukini to ‘g‘ri taqsimlash (aqliy 
zo kriqishni oldindan bclgilash). 
T a r b i y a c h i t a 'l i m n i n g rivoj- 
lantiruvchi tamoyiliga a m al qilib, b o lala rd a n aqliy faollikni talab 
etuvchi, m urakkab vazifalar beradi. B a 'z a n b o lan i aqliy ish bilan 
b a n d qilish 
yoki aqliy z o 'riq is h n i t a l a b e tu v c h i ish yetarli 
bolm ay di: bolalarning o kzlari mustaqil ravishda ish ko krishga kirisha 
olmaydi, analitik-sintetik xarakterdagi n u tq iy vazifalarni hal eta 
o lm a y d i; p r e d m e t l a r o ‘rtasid ag i b o g kliq l ik n i ( a l o q a d o r l ik n i )
a n iq l a y o l m a y d i; o ‘x s h a sh n a r s a l a r n i g u r u h l a y o lm a y d i va 
hokazolar.
Aqliy ish bilan b a n d lik yukini ( a q liy z o kriq ish n i) t o kg kri 
ta q s i m l a s h d a m a s h g ku l o t n i n g a ra la s h s t r u k t u r a s i ( tu z ilis h i) , 
shuningdek, xulosa c hiqarish va ta q q o sla sh u c h u n beriladigan 
savollar yordam beradi.

---