Q. Shodiyeva nutq 0 ‘stirish uslubiyoti

"z
bu rch ig a m unosabat shakllantiriladi: 
qishda qushlarga g'am xo'riik
q ilish k e r a k
; 
u y ish la rid a buvingga y o rd a m b erishing k e r a k
; 
h im oyasiz bolalarni h im o ya qilish kera k.
Bola o n a tilini o 'zlashtirish i bilan birga, sh u tilda samimiy 
m u ro ja at etish shakllarini h a m o'rganib boradi.
M asalan, , , 0 ‘qib bering!“ deyish o'rniga: „ H o z i r siz bizlarga 
n im a n i o ‘qib berasiz?“ , „Siz bizga o'qib bcra olm aysizm i?“ degan 
s o ‘zlar bilan murojaat qilishga o'rganadi. Voki o'rtoqlaridan biron 
narsani so'rashda „ M e n g a bcr!“ deb d o kq ohangida gapirish o ‘r- 
n ig a : „ M u m k i n b o ' l s a , q a l a m i n g n i b e r i b t u r u , „ l l t i m o s ,
koptogingni biroz o 'y n a y “ kabi so'zlar bilan sam im iy murojaat 
etishga o lrganadilar.
Agar bola 
x u s h fe ’l, oliyjanob, g ‘amxo'r, sam im iy, mehnatsevar,
j a s u r , r o s tg o y , k a m ta r in , so d iq
kabi s o ‘z l a r n i n g m a 'n o s i n i
t u s h u n s a , k e y i n c h a l i k b u s o ‘z l a r u n in g a x lo q i y s if a tla rin i 
shakllantirish dasturi b o ‘lib qolishi mumkin. Bola sekin-asta bu

---

so'zlarning m a'n o s in i tushunish 
bilan birga, ularga 
q a r a m a -
qarshi m a ’n o li— a n to n im s o ‘zlarni t o p ib ayta oladi: 
q o'po!,
pastkash, dangasa, yovuz, qo'rqoq, yo lg 'o n ch i, m aqtanchoq.
Kichik yoshdagi bolalar hali b u s o ‘zlarning m a ’nosini t u -
shunmaydi, albatta. A w al ular q a h ra m o n la ri o'zlarining m e h n a t -
sevarlik, g ka m x o ‘rlik, o l iy ja n o b lik , m e h r i b o n li k , r o s t g o ‘y lik , 
sadoqat kabi sifatlarini nanioyon etadigan xalq ertaklarini, s h e ’r, 
hikoya, masal va h. k. larni tinglaydilar. Keyin esa o ‘zlari h a m a n a
shunday axloqiy fazilatlarga ega b o'lish n i orzu qiladilar.
D e m a k , o n a tili bolaga birinchi estetik g o ‘zallik darsini h a m
beradi.
A shulalar, h a z il-m u to y ib a la r, s o ‘z o ‘yinlari, s h e ’rlar a y tib
berish, e rta k la r hikoya qilib berish j a r a y o n id a h a m b o l a l a r d a
g o ‘zallikka 
intilish, u n d a n g ‘u r u r l a n is h hissi vujudga k e la di. 
Bularning barchasi ona tili orqali a m a lg a oshiriladi.
4 - § . M aktabgacha ta rb iy a m uassasalarida b o la la r 
nutq in i rivojlantirish
Bolalar bog'chasida m ak ta b g ac h a tarbiya yoshidagi bo lala rg a
ta'Iim va tarbiya beristida e n g asosiy vazifalardan biri bolaJarga 
on a tilini o 'rgatish , nutqini rivojlantirish, nutqiy m u n o sa b a tg a . 
m uom alaga o krgatishdir.
N u tq o ‘stirish uslubiyoti pedagogik fan b o ‘lib, m a k ta b g a c h a
tarbiya yoshid agi bolalarda n u t q n i s h a k lla n tirish g a q a r a t il g a n
pedagogik qonuniyatlarni o 'rgan ad i.
N u t q o ‘stirish uslubiyoti f a n i n i n g asosiy vazifasi— n u t q
o ‘stirish uslubi va uslubiyotlarini, u la rn in g e n g samarali v o s ita - 
larini ilmiy-pcdagogik asoslarda ishlab chiqish va bolalar bo g‘c h a -
lari ta rb iy ac h ila rin i 
u lar bilan t a ’m in la s h d a n iboratdir. T a r -
biyachilar esa o ‘zlashtirilgan uslub va uslubiyot y o rd am id a b o la -
larda zaruriy nutqiy malaka va k o ‘n ikm alam i rivojlantirishga h a ra k a t 
qiladilar.
N u t q o kstirish uslubiyotining n iaq sa d i bolala rn in g o g ‘za k i 
nutq ini rivojlantirishdan, a tr o f d a g ila r bilan nutqiy m u l o q o t d a
boMish m alakasini shakllantirishdan iborat.
N u tq o 's tiris h uslubiyoti b o s h q a xususiy uslubiyotíar k a b i 
quyidagi savollarga javob beradi:
1) 
n im aga o'rgatish kerak (b o la lard a qaysi nutqiy m a la k a la rn i 
tarbiyalash kerak); 2) q a n d a y o ‘rgatish kerak (bolalar n u t q in i

---

s hak ilan tirishd a q a n d a y sharo it. qaysi usu! va uslubiyotlardan 
fo y d ala n ish kerak); 3) n i m a u c h u n xu ddi s h u n d a y o 'rgatish 
k e ra k ( n u t q n i riv o jla n tir is h u c h u n ta k lif e tila y o tg a n usutlar 
nazariy va am aliy j ih a td a n qand ay asoslangan).
N u tq
0
‘stirish uslubiyoti vazifasi o‘z ichiga bir qa n c h a maxsus 
x u s u s iy v a z if a l a r n i h a m q a m r a b o lg a n . J u m l a d a n , b o l a l a r
b o g ‘chasida bolalar n u tq in i rivojlantirish b o ‘yicha quyidagi m ax­
sus, xususiy vazifalar am alg a oshiriladi:
1. Bolalarni te v a r a k - a tr o f bilan tanishtirish, nutqini o'stirish, 
boyitish.
2. N u tq n in g g r a m m a tik to m onini shakllantirish.
3. N u tq n in g tovush m adaniyatini 
tarbiyalash.
4. S o ‘zlashuv n u tq in i 
(dialog) shakllantirish.
5. Hikoya qilishga o ‘rgatish (monologik nutqni shakllantirish).
6. Bolalarni badiiy a dabiyot bilan tanishtirish.
7. Bolalarni b o s h la n g ‘ich savodga tayyorlash.
U s h b u v a z ifa la r b a r b ir g u ru h d ag i b o l a l a r n i n g yoshi va 
individual xususiyatlariga k o ‘ra quyidagicha taqsimlangan: