Q. Shodiyeva nutq 0 ‘stirish uslubiyoti

26

---

I I B O B
T A R B IY A C H IN IN G N U T Q I - B O L A L A R
N U T Q I N I
R I V O J L A N T I R I S H N I N G
A S O S IY M A N B A Y I
1- §. T arb iy ach i nutqining b o la la r nutqini to 4g ‘ri 
riv o jla n tiris h u c h u n n a m u n a s ifa tid a g i a h a - 
m iyati
Tilshunoslik bolalar n u tq n i kattalarga taqlid qilish y o l i bilan 
egallab olishlarini isbotlab berdi. T arb iyachining nutqi o n a tilini 
endigina o'rganayotgan b o lala r u c h u n n a m u n a va ularga t a ’sir 
etish vositasidir. Bolalar hali tajribalari y o'qligi, nutqlari yaxshi 
rivojlanmaganligi sababli kattalar nutqidagi yaxshi jihatlarga ham, 
y o m o n tom onlarga h a m b ir xilda taqlid qilaveradilar.
H a r bir yosh g u r u h id a g i bolalar, o ‘z tarb iy ac h ila ri bilan 
m aishiy-xo‘jalik, m e h n a t, o ‘yin faoliyatida m u lo q o t d a b o ‘ladilar. 
T arbiyachi bolalar o ‘yinini tashkil etadi, ba diiy asarlarni o 'q ib
beradi yoki hikoya qiladi. M a n a shu jarayonda tarbiyachi nutqining 
yaxshi tom onlari ham , n u q so n la ri h am yaq qo l n a m o y o n bo'ladi 
va bu xususiyatlar tarbiyalanuvchilar n u tq id a o ‘z aksini topadi. 
D e m a k , bolalar b o g ‘ch a si ta r b iy a la n u v c h ila rin in g n u tq xusu- 
siyatlari to la lig ich a tarbiyachi nutqiga bo gkliq. D o i m o bolalarning 
diqqat m arkazida b o 'lg a n tarbiyachining n u tq i b o lala r uch un
m adaniy nutq nam unasi hisoblanadi.
Tarbiyachi h a r d o im o ‘z nutqiga tan q id iy n uq tayi nazardan 
qarashi, agar n utqida b iro r kamchilikni sezsa, u n i d a rh o l bartaraf 
etishga harakat qilishi lozim. Biroq u har d o im h a m o ‘z nutqidagi 
kamchilikni aniqlashga muvafTaq b o ‘lmaydi, c h u n k i u ning diq- 
qati nutqining shakliga e m a s , balki m az m un iga qaratilgan b o la d i. 
B u n d a n tash qari, u z o q v a q tg a c h a o ‘z n u t q i g a ehtiyotsizlik, 
e ’tiborsizlik bilan qaraganligi tufayli, ayrim k a m c h ilik la r nutqiga 
m u s ta h k a m o ‘rnashib q o lis h i va bu n u q s o n o ‘ziga m u tlaq o
sezilmasligi m um kin. B u n in g u c h u n tarbiyachi ham kasblarining 
k o krsatmalariga am al qilishi va bu k a m chilikni b a rta ra f etishga 
harakat qilishi kerak.
\

---

2 - § . T arbiyachi nutqiga q o ‘yiladigan pcdagogik 
ta la b la r
T a rb iy a c h i u c h u n n a m u n a ii n u tq n i egallash — bu u n in g o kz 
kasb-koriga tayyorligini belgilovchi ko‘rsatkich hisoblanadi.
T a niq li pedagog, bolalam i o n a tiliga o ‘rgatish uslub va uslu- 
b iy o tlarin i ish la b c h iq q a n u s lu b iy o tc h i, m ak ta b g a c h a tarbiy a 
b o 'y ic h a m a s h h u r mutaxassis, professor Y.l.Tixeyeva tarbiyachi 
nutqiga yu k sa k b a h o berib, s h u n d a y degan edi: „Bogkc h a d a bola- 
lar beix tiyo r taq lid qiladigan n a m u n a tarbiyachi (bog‘b on )n in g
tilidir, tarbiyachining tili bolalar tiliga g‘oyat samarali va nihoyatda 
kuchli t a ’sir k o ‘rsatadigan h a m m a narsalarni o kzida birlashtira- 
digan b o ‘lishi kerak. Bog‘b o n n i n g tili b e k a m -u k o kst, adabiy 
talaffuzning h a r qanday n u q so n la rid a n xoli b o ‘lishi lo zim “ .
Y u q o rid ag i fikrlardan kelib chiqib, h a r bir tarbiyachi o ‘z 
nutqidagi n u q s o n la m i aks e ttiru v c h i d aftar tutishi, u nga k a m - 
chiliklarini belgilab borishi, s o ‘n gra ularni ba rta ra f etish b o ‘yicha 
reja tuzib , ishni tashkil etishi kerak.
H a r b ir tarbiyach i-p edago g n u tq ig a q o kyilgan tala b la m i j u d a
yaxshi bilgan h o ld a o ‘z nu tq id ag i kamchiliklarm b a rta ra f etib 
borishi kerak.
T a rb iy a c h i nutqiga q o kyi!adigan asosiy talablar quyidagilardir:
/.