|
(s, z),
shovqinli
(sh, j, ch ),
s o n o r
(1, r)
tovu sh lar
talaffuziga e ’tib o r berishi kerak. Agar to v u sh talaffuzida nuqsoni
b o ‘lsa, artiku latsiy a a p p a ra ti a 'z o l a r i n i n g h a ra k a tig a , to v u sh
ta la ffu z in i ta k o m il l a s h t ir i s h g a y o r d a m b e r u v c h i m a s h q l a r n i
bajarishi kerak. Buning u c h u n maxsus a d abiy otlardan foydalanishi
lozim.
(T .B . Filicheva, L S . Volkova
,
G .C hirkina, L .M o ‘minova.
„ L o g o p e d iy a “ . T ., , , 0 ‘q itu v c h i“ , 1993;
Q .Shodiyeva.
„ M a k -
tabgacha tarbiya yoshidagi bolalarni t o ‘g ‘ri talaffuzga o ‘rgatish“ .
T., , , 0 ‘q itu v c h i“ , 1994).
T o ‘g ‘ri nafas olish va nafas chiqarish ustida ishlash.
Tarbiyachi
so’zlashganda t o ‘g ’r¡ nafas olib, uni t o ‘g ‘ri chiqarishi n u tq n in g
jarangdor, o h a n g d o r b o iis h ig a y o rdam b e ra d i. U norm al holdagi
ovoz va tovu sh n in g hosil boMishini t a 'm in la y d i, n utq nin g b ir
xilligi va musiqaviyligini saqlaydi, n u tq n in g m azm undorligiga q a -
rab ovoz kuchi va balandligini o ‘zgartirish im k o n in i beradi. N u t q
jarayonida t o ‘g ‘ri nafas chiqarishda kam chiligi b o klgan tarbiyachi
doimiy ravishda t o lg ‘ri nafas chiqarishga y o r d a m beruvchi q uyi-
dagi m ashqlarni bajarib borishi zarur:
1.
Tarbiyachi o kziga qulay boMgan h o la tn i (turgan ho ld a,
ch alq ancha yotgan holda, o ‘tirgan h o ld a ) tanlaydi. Bir q o i i n i
qorniga, ikkinchi q o ‘lini esa y o n d a n k o ‘k rak qafasining pastki
qismiga q o ‘yib, burni orqali c h u q u r nafas oladi (bunda q o rin
yuqoriga k o'tariladi, oldinga chiqadi, k o ‘k rakning pastki qism i
kengayadi). Bu q o rin va k o'krak qafasiga q o ‘yilgan q o ‘l y o rd a m i-
da his etiladi — shu v a q tn in g o 'z id a h a v o e rk in, b ir tek is d a
chiqariladi (qorin va k o 'krak qafasining pastki qismi awalgi h o la-
tiga qaytadi).
2. Burun orqali qisqa havo olib, uni 2 — 3 soniya davom ida
o 'p k a d a ush la b turib, so 'n g ra o g'iz orqali bir tekisda c h o kzib
chiqarish.
3. O g ‘izni o c h g a n holda qisqa nafas olish va c h o ‘zib, ashula
qilib unli to v u s h la rd a n
(a, o, i, u)
b irontasini talaffuz etish.
4. Bir nafas c h iq a ris h d a bir n e c h ta unli (a->o->u) tovushlarni
talaffuz etish.
5. Bir n a fa s c hiqarish d a 3 d a n 5 g a c h a sanash (bir, ikki,
uch...), se k in -a sta lik bilan sanashni 1 0 — 15 tagacha yetkazish.
Bir nafas c h i q a r i s h d a teskari ( o ‘n t o ‘rt, o ‘n u c h , o ‘n ikki)
sanash.
6. Bir n a fa s c h iq a rish d a ( a w a l qisqa, so‘ngra c h o 'z ib ) tez
aytish aytib, b ir j u m l a bilan ikkinchi j u m l a o ‘rtasidagi t o kxtam
vaqtida havoni y u tish (nafas olish):
a) O q c h o y n a k k a o q q o p q o q , k o ‘k c ho yn a k ka k o ‘k qopqoq.
b) C hovli s im d a n , chovgun misdan.
d) Lola arralay d i, Sora allalaydi.
e) G ‘uj c h u m c h u q l a r g ‘u ju m u s tid a c h u g 'u r l a s h ib , g ‘uj
c h u m c h u q q a g ‘u ju m c h o ‘qilatmaydi.
7. Bir nafas c h iq a ris h d a yonib turgan sham ni puflab o kc h i-
rish, shoxdagi barglarni, qoqigulni, y u p q a qog‘ozdan qirqilib,
ipga osilgan k a p a la k shakllarini puflash va hokazolar.
Diksiya ustida ishlash.
Diksiya d eganda — sof, aniq, ravshan
n utq n i, tov ush talaffuzini tu sh u n a m iz . Yaxshi diksiyani hosil
qilish u c h u n a rtik u la ts iy a a p p a ra ti a ’z o la r in in g harakatlarini
takom illashtirish va m ustah kam lash k erak (lablarni sust hara-
katlanishini, tiln in g k am harakatchanligini va hokazolarni barta-
r af etish), t o ‘g ‘ri nafas olish va chiqarishga aham iyat berish lo-
zim. Buning u c h u n pastki j a g \ til, lablar harakatini rivojlan-
tir u v c h i m a x s u s m a s h q l a r n i b a ja ris h ke ra k . T a r b iy a c h i bu
m ashqlarni o y n a o ld id a o 'tirib bajaradi.
Pastki j a g ‘ m usku llari harakatini rivojlantirish u c h u n t a r
biyachi quyidagi m ashq larn i bajarishi m um k in:
1. Pastki j a g ‘ni tishlar orasidagi oraliq ikki b arm oq kengligida
b o l g u n c h a e rk in ravishda q o ‘yib yuborish.
2. Bir nafas c h iq a rish d a unli tovushlarni talaffuz etish.
3.
Unli to v u sh la rn i
(a, o, u, i)
o voz q o kshib aytish.
4. Bir nafas c h iq a ris h d a bir n e c h ta unli tovushni birgalikda
c h o kzib talaffuz etish.
5.
Unli to v ush la rg a b oy b o i g a n m a q o l l a r , tez aytishlar,
topishm oqlar, s o ‘z o ‘yinlarini aytish.
/.
Tez aytishlar:
a )Ju v a rin i c h u m c h u q yeb ketdi. Egasi ertaga kelaman deb
ketdi. Kelmay ketgur k o ‘r c h u m c h u q ju v arin i egasi kelguncha
vayron qilib ketdi.
b ) T o ‘rt laylak to g ‘g a chiq ib, la k a l a k a l a m o q c h i b o l i b d i .
Lakalakalasa h am lakalakalamoqchi b o ‘libdi.
//.
S o 'z o'yinlari:
a) O lm axon o lm ani ol, ma!
Olm ani o lm a x o n d a n olma.
b) M e n m a n sizning olmangiz,
Xomligimda olmangiz,
Nortojiga o ‘xshab s o ‘ng
Voy q o rn im deb qolmangiz.
III. Topishmoqlar:
a) Y u rar tekis e g a td a n ,
Barmoqlari p o ‘latdan,
Yelkasida qopi bor,
Katta tem ir savatdan.
(Paxta terish m ashinasi)
b) Kelsangiz ham ,
Ketsangiz h a m ,
H a r z a m o n d a q o ‘l berishni,
Y o ‘I berishni,
Qilmas kanda.
(E shik)
d) Tarvuzim bir oyoqli,
P o ‘sti ran g dor b o ‘yoqli.
K o‘rsatar h a m m a yoqni,
Ham yaqin, h am yiroqni.
(Globus)
IV. Maqollar:
a) Birlashgan yovni yengar.
b) D o ‘st s o ‘zini tashlam a, tashlab b o s h in g qashlama.
d) A w a l o ‘yla, keyin s o ‘yla.
e) Bir kattan in g so‘ziga kir, bir kichikning.
Yuqoridagi vazifalarni bajarishda pastki j a g ‘ning erkin tarz-
d a pastga tushishini nazo rat qilib turish kerak.
Do'stlaringiz bilan baham: |
