Q. Shodiyeva nutq 0 ‘stirish uslubiyoti

Oldida, yonida, ustida, o'rtasida ( oralig'ida), tagida
s o ‘zlari 
bilan tanishtirish u c h u n „ N i m a o ‘zgardi?“ o ‘yini ta sh k il etiladi. 
Bu o ‘y in d a tarbiyachi b o l a l a r d a n „Ilgari b u y u m q a y e r d a cdi, c n d i 
u q a y e r d a ? “ d e b s o ‘raydi. B o la la r d a n iishbu savolga t o l i q ja v o b
berish ta la b etiladi: „ K o p to k kursi y o n id a edi, e n d i u stol tagida 
t u r i b d i “ .
U m u m l a s h t i r u v c h i
s o ‘z l a r n i is h la tish g a o ‘r g a ti s h u c h u n
„ G a p t u z “ t a ’limiy m ash q i o ‘tk azilad i. Bu o ‘yin k i c h i k g u r u h d a
o ltk a z ila d ig a n xuddi shu o ‘y ¡ n d a n m a z m u n a n m u r a k k a b l ig i bilan 
farq qiladi. M asalan: 
—Bog'da turli
m ev ala r: 
olm a, o ‘rik, nok,
shaftoU pishdi. Hayvonot bog'ida yovvoyi
h a y v o n l a r :
tulki, ayiq,
bo'ri bor.
0 ‘ r t a g u r u h b o l a l a r i g a q a r a m a - q a r s h i m a ’ n o l i s o ‘z l a r
( a n t o n i m l a r ) ishtirokida m u r a k k a b g a p la r tu z is h t a k l i f etiladi. 
M a s a la n : 
Qishda kunlar sovuq, y o zd a esa issiq bo'ladi.
U s h b u g u r u h d a o ‘tk a z i l a d i g a n , , D o ‘k o n “ t a ’lim iy o kyiniga 
q o ‘s h i m c h a q o i d a l a r kiritiladi: d o 'k o n g a b itta „ x a r i d o r “ e m a s , 
bir v a q td a ikkita „xaridor“ keladi. U l a r sotuvchiga t o ‘g ‘ri m u ro jaa t 
qilishlari kerak: „B iz xarid q i l is h n i x o h la y m iz “ . S o t u v c h i rolini 
ijro e ta y o tg a n b o la x a r id o r la rg a : „ S iz la r n i m a x a r i d q i l m o q -
c h i s i z l a r ? “ d e b m u ro jaa t e t a d i . B u y ru q fe 'lini t o ‘g ‘ri ishlatishga 
o ‘rg a ti s h u c h u n „ A yiq, b a j a r ! “ d e g a n t a ’l i m i y o ‘y i n is h la b
ch iqilgan. B olalar oldiga ayiq m e h m o n g a keladi. T a r b i y a c h i s h u n -
d a y d ey d i: „ B u ayiq o d d i y a y iq e m a s , u i l ti m o s l a r n i bajara 
o la d i, fa q at u n d a n t o lg ‘ri s o ‘ra s h kerak. H o z ir a y i q d a n y o tish in i 
s o ‘raym iz: „A yiq, yot!“ T a r b i y a c h i o ‘yin h a r a k a t l a r i n i bajarib 
ko'rsa tadi, ayiqni karavotga y o tq izad i. „Aqlli ayiq!“ ( u n i tu rg ‘izadi). 
Y a n a b i r m a r t a yotishini s o ‘ra y m i z . K im iltim os q i l m o q c h i ? A g a r 
b o la x a t o qilsa, ayiq y o t m a y , t i k tu ra v e ra d i, iltim o s n i b a ja rm a y d i. 
B u n d a y h o ld a tarbiyachi b o l a l a r g a savol bilan m u r o j a a t qiladi: 
„S iz n i m a d e b o ‘ylaysiz, n i m a u c h u n ayiq y o t m a s d a n , tik t u ­
ribdi, balki u sizning i ltim o s in g iz n i e s h i t m a y o t g a n d i r ? Yoki siz 
u n d a n n o t o ‘g lri iltim os q ilg a n d irs iz ? Y a n a b i r m a r t a e sh itin g la r, 
N a s i b a a y i q d a n q a n d a y i l tim o s q iladi? A y i q d a n t o ‘g ‘ri iltim os
10 — Q. Shodiycva
145

---

q ils a n g iz , u sizning iltim o s in g iz n i bajaradi va y o t a d i “ . Bu o ‘rinda 
t u r l i f e 'l s h a k l l a r i n i t o ‘g ‘ ri is h la tis h b o ‘y i c h a m a s h q qilish 
m u m k in :