Q. Shodiyeva nutq 0 ‘stirish uslubiyoti

xohlamoq
s o 'z in i t o ‘g ‘ri 
g r a m m a ti k s h a k ld a ishlatishga o'r g atish ; otlarni kelishiklarda t o ‘g kri 
tu rla sh g a o 'r g a t i s h va h o k az o la r.
M a s h g ^ l o t d a m a te ria ln i t a k r o r l a s h .
B o la la r g r a m m a t i k
sh ak llarn i d o i m o t o ‘g ‘ri ishlatishlari u c h u n d i n a m i k ste rc o tip n i 
hosil q i l d ir is h k e ra k . B u n i n g u c h u n e s h itg a n s o 'z in i kerakli 
g r a m m a t i k s h a k l d a k o ‘p m a rta t a k ro r la s h zarur. T a k ro rla sh e s d a n
c h i q a r g a n l a r i n i e sg a t u s h i r i s h m a q s a d i d a e m a s , baiki e s d a n
c h i q a r i s h n i n g o l d i n i o l i s h u c h u n z a r u r d i r , c h u n k i e s d a n
c h i q a r g a n n i q a y t a tik la sh u c h u n j u d a k o ‘p v aq t s a r f etiladi. 
G r a m m a t i k j i h a t d a n t o lg kri s h a k lla n g a n n u t q m alaka sini hosil

---

q ilish n in g s h a r ti —bu ta k r o r la s h d i r . B iror m a v z u m a z m u n i n i to 
b o la n u tq id ag i g r a m m a ti k x a t o t u n b a r t a r a f e t i l m a g u n c h a takror- 
lasli z a ru r. 2 — 3 ta g r a m m a t i k
shakl u s ti d a is h la s h b o ‘yicha 
m a s h g kuIot b ir oy d a v o m e tish i m u m k i n , g r a m m a t i k a n i n g turli 
shakllari b o ky ich a o ‘tk a z i l a d ig a n m a s h g 'u l o t l a r e s a nav b a tla sh - 
tiriladi. B a 'z id a o tl a r n in g k o 'p l i k shaklini 
0
‘rg a tis h u c h u n u c h ta
m a s h g ‘u lo t rejalashtirilib, s h u u c h t a m a s h g ‘u l o t d a b i tta n om dagi 
„ N i m a y o ‘q “ o ‘yinin i o 't k a z i s h m u m k in .
M ashg'ulotning x a ra k te ri. 
G r a m m a t i k j i h a t d a n t o ‘g ‘ri nutqni 
sh a k lla n tirish b o 'y i c h a m a s h g 'u l o t l a r k o ‘rg a zm ali m a t e r i a l l a r yoki 
k o ‘r g a z m a s i z o ‘t k a z i l a d i g a n t a ’lim iy o ‘y i n x a r a k t e r i g a ega. 
M a s h g 'u l o t d a fo y d a la n i la d ig a n k o ‘rgazm ali m a t e r i a l l a r : tabiiy 
b u y u m l a r (p r e d m e tl a r ) , s a b z a v o tla r, m ev ala r, k i y i m - k e c h a k la r , 
o 'y i n c h o q l a r , u la rn in g s u ra tla r i. M a s h g ‘ulo t e r k i n , j o n l i o ‘tka- 
zilishi kerak, tarbiyachi tu s h u n t ir is h vaqtida g r a m m a t i k a tam a la rn i 
ishlatmasligi lozim . K ich ik g u ru h la r d a g i m a s h g 'u l o t j a r a y o n i d a va 
t a k r o r la s h d a o 'y i n p c r s o n a j la r i d a n fo y d a la n ish m u m k i n . G r a m ­
m a tik j i h a t d a n t o ‘g ‘ri n u t q n i sh akllantirish b o ‘y i c h a m a s h g 'u l o t la r
u z o q d a v o m etmasligi ta la b etilad i, c h u n k i o ‘rg a n ila d ig a n m aterial 
a n c h a m u ra k k a b d ir. 0 ‘y in v a m a s h q l a r 5 — 10 d a q i q a d av o m
etishi va m a s h g 'u l o t n i n g b i r q ism i sifatida re ja la s h tir ilis h i kerak. 
B u n d a y m a s h g ‘u lo tla rd a o ‘rgatish usullari q u y id a g ila r : n a m u n a ,
t u s h u n t ir is h , ta k ro rla sh ; ta r b i y a c h i y o r d a m c h i u s u l sifa tid a nutqi 
t o ‘g ‘ri b o lan i m isol qilib k o ‘rsa tish d a n f o y d a la n i s h i m u m k in . 
A g a r b o la n u tq id ag i xato m u s t a h k a m o 'r n a s h g a n b o ‘Isa va bola 
t o ‘g lri n u tq n i o ‘z l a s h t i r o l m a s a , b o g 'l a n g a n n u t q n i ish latib , s o ‘ng 
ta k r o r la s h fovdalidir. T o ‘g ‘ri n u tq ustida i s h l a s h d a taqqoslash 
usuli asosiy o ‘rin c ga lla ydi (sifat y asovchi q o ‘s h i m c h a l a r , ot 
yasovchi q o ks h im c h a la r va h o k az o la r). S h u n in g d e k , tuzatish va 
aytib turish usulidan ken g foydalaniladi.
M orfologiya b o kyicha o ‘yin va m ash q la r. 
H a r b i r g u ru h
u c h u n d a s t u r m a z m u n i g a m o s t a ' l i m i y o ' y i n l a r , m a s h q l a r
t a n l a n a d i. B olalarni o tla rn i k o ‘plikda t o kg kri i s h l a t is h g a o krgatish 
u c h u n b a r c h a g u r u h la r d a „ N i m a (k im ) y o ‘q ? “ t a 'l i m i y (didaktik) 
o 'y i n i d a n fo yda la nish m u m k i n . Bu o 'y i n u c h u n b i r n e c h a g u ru h
b u y u m l a r ( p r e d m e t l a r ) t a n l a n a d i . H a r b i r g u r u h d a g i b i r xil 
n o m d a g i b u y u m l a r soni b i t t a d a n k o kp b o 'lis h i k e r a k , m asalan: 
ikkita 
0
‘rdakcha, ikkita b a y r o q c h a , ikkita k o p to k v a h o k a z o la r. Bu 
o ‘y i n d a n asosiy m a q s a d b o l a la r n i s o 'z la r n i t o ‘g kri g r a m m a t i k
s h a k ld a ishlatishga o ‘r g a ti s h d a n iboratdir. S h u n i n g u c h u n t a n l a n -

---

g a n b u y u m l a r n i n g soni u n c h a k o kp b o l m a s l i g i kerak. aks h o ld a
b o l a l a r d i q q a t i s o ‘zla rn i t o ‘g kri ish latish g a q a r a t i l m a y , balki 
b u y u m l a r n i n g n o m i n i e s d a s a q la s h g a qaratiladi. S h u n in g u c h u n
k ic h i k g u r u h l a r d a o 'y i n u c h u n 2 — 3 g u r u h b u y u m l a r , k a tta
g u r u h l a r d a e s a 3 — 4 g u r u h b u y u m l a r olinadi. B u y u m la r (yoki 
s u r a tla r ) b i t t a o ‘yin j a r a y o n i d a b o la la r oldiga turli h o la tla rd a
q o ‘yilib, 1 — 2 m a rta u la rn in g o krni almashtiriladi. K ichik g u ru h d a
q u y id a g i p r e d m e t l a r n i ta n l a s h m u m k in : k o p to k la r, b a y r o q la r, 
q o kz iq o rin !a r, piram idalar; n o k la r, o lm alar, p o m id o rla r va hokazo.
K a t t a g u r u h l a r u c h u n m u r a k k a b r o q s o 'z l a r ( p r e d m e t l a r )
t a n l a n a d i : e tik l a r , b o tin k a la r, m a x sila r, shippaklar. 0 ‘yin u c h u n
o l d i n d a n t o ‘siq ta y y o rla n a d i v a u n in g o rq a sid a tu rib b u y u m l a r
o ‘rni a l m a s h ti r i la d i . 0 ‘y i n n i n g b i r in c h i q is m id a b o la la r tarbiyachi 
b ila n b i r g a l i k d a o ‘yin u c h u n t a y y o rla b q o 'y i l g a n b u y u m l a r n i
k o ‘rib c h i q i b , u la rn in g n o m l a r i n i an iq lash tirad ilar, o kyin qoidasi 
b ila n t a n i s h a d i l a r ( x o n ta x ta y o k i stol ustida tu rg a n n arsalarni 
e s lab q o l i s h , n i m a y o ‘qligini t o p i s h ) . T a r b iy a c h in in g o ‘zi t o ‘g kri 
j a v o b n a m u n a s i n i beradi. A g a r b o la la r otlarni k o 'p lik d a ishlatishda 
q i y n a l s a l a r , b u o ‘y in n i t a k r o r l a s h m u m k in . K ic h ik g u r u h d a
s o n l a r n i t o ‘g kri ishlatishga o 'r g a t i s h u c h u n „ D o kk o n “ o ‘yini 
o 't k a z i l a d i . B o lalar d o 'k o n d a n n a rsa sotib o la y o tg a n d a u la rn in g
so n in i: