Q. Shodiyeva nutq 0 ‘stirish uslubiyoti

Katía va m aktabga tayyorlov guruhida:
1. B o lalard a h a y o t g a n is b a ta n qiziqish va m u h a b b a t n i v a n a d a
k u c h a y tir is h , as a rd a g i g o kza llikni, n afosatni his etish kabi k o ’- 
n i k m a l a r n i m u s t a h k a m l a s h .
2. U l a r n in g b a d i iy a sa rla rd a g i q a h r a m o n l a r x a tti-h a rn k a tla ri 
v a x u lq -a tv o rla rin i t o ‘g ‘ri b a h o la s h , aks e ttirila y o tg a n v o q ea la r 
m o h i y a t i n i t u s h u n i s h q o b iliy a tla rin i o 's t ir a b o ris h lozim.
3. B olalarn in g m illiy, badiiy didlarini rivojlantirish, badiiy 
a d a b i y o t n i n g o kziga x o s xususiyatlari. b a 'z i j a n r l a r i . a s a rn in g tili 
h a q id a g i b o s h l a n g ‘ich ta savvurla rini s h a k lla n tirish .
4. B olalarni a s a r g ‘o y a sin i tu sh u n ish g a , tasviriy vositalarni 
h is e tishga, s h e ’riy n u t q d a g i musiqiylik, o h a n g d o r i i k va ritm ni 
p a y q a y olishga o ‘rg a tish.
5. B o la la rn in g o ‘z b e k xalq og'zaki ijodiyoti, s h a r q a llom alari, 
y o z u v c h ila ri, s h o irla ri h a q id a g i tu s h u n c h a l a r i n i boyitish. Ertak 
v a hikoyalarni o ‘qib b e r g a n d a va bolalar t o m o n i d a n badiiy asarlarni 
q a y t a h ik o y a qilish j a r a y o n i d a badiiy asa rlard a aks etgan v o q e a va 
o b r a z l a r g a n isb a ta n u l a r n i n g shaxsiy m u n o s a b a t l a r in i a niqlab, 
t o ‘g ‘ri y o l k o 'r s a t ib b o r i s h .

---

A s a r l a r d a g i o b r a z l a r h a q i d a g a p i r i l a y o t g a n d a , u l a r n i n g
h o l a t l a r i n i i m o - i s h o r a , y u z ifo d a s i, h a r a k a t l a r o rq a li b a y o n
qilishga o 'rg atila d i.
4 - § . Badiiy a s a rla rn i o ‘qib berish m a sh g 'u - 
lo tlarig a tarbiyachining tayyorlanishi
T a rb iy a c h i b a d ii y asarlarni s h u n d a y o ‘q i b yoki hik o y a q ilib
bcrishi kerak k i, u b o la la rn i o ‘ziga j a l b q i l a o ls in , b o la la r a sa rd a g i 
o b ra z la rn in g s iy m o la rin i k o ‘z o ld ig a k e ltirib , t a s a w u r qila o l s i n la r
va h a y a jo n la n s in la r .
T a rb iy a ch in in g badiiy asarlarni o ‘q ib yoki hikoya qilib b erish g a 
tayyorgarligi m u a llif n in g n i m a d e m o q c h i ekan lig in i yoki x a lq
e rta k la rin in g g ‘o y a v iy m a z m u n i n i , u n d a i s h tir o k e t u v c h i l a r n in g
x a r a k te r va o kz a r o n iu n o sa b a tla rin i a n i q l a s h d a n b o sh la n a d i.
M a k t a b g a c h a t a r b i y a y o s h i d a g i b o l a l a r u c h u n y o z i l g a n
a s a r l a r d a q a h r a m o n l a r n i n g x a r a k t e r i d a g i x u s u s i y a t l a r d a n b iri 
ajratib k o 'rsa tila d i. M asalan: „ Q u y o n n i n g u y c h a s i “ e rta g id a tu lk i 
ayyor, k u c h s iz la r u s tid a n h u k m r o n l i k q i l u v c h i , x o 'r o z esa b o t i r ,
t o p q ir, k u c h s iz la rn i h in io y a qiluvchi s ifa ti d a tasvirlanadi.
A sar s h u n d a y ta r z d a m u h o k a m a e t i b o l i n g a c h , u n i ifo d a li 
b a y o n etish u s t i d a ishlanadi. Bu u c h y o ‘n a l i s h d a olib boriladi: 1) 
e m o ts io n a l va o b ra z li ifodalilik, i n t o n a t s i y a n i n g xilm a-xilligi v a
boyligi ustida ishlash; 2) asarning ay rim q ism la ri o ‘rtasiga m a n ti q iy
u r g ‘u q o 'y is h ; 3) a n i q va t o ‘g lri ta l a f f u z n i hosil qilish; h a r b i r
s o 'z n i t o ‘g ‘ri ta la f fu z elishga erish ish k e r a k , s h u n d a g i n a b o l a l a r
uni t o ‘g kri id ro k ctadiiar.
T a rb iy a c h i b u n d a y tayyorgarlik j a r a y o n i d a ad a b iy a s a r n i n g
g ‘oyaviy m a z m u n i g a t u s h u n ib y etadi v a m a t n n i esda saqlay o l a d i ,
o ‘zin in g kichik tin glovc hila ri bilan e r k i n m u l o q o t d a b o ‘ladi v a
u n i n g n u tq i ra v o n , a n iq b o i i b , i s h o n c h l i c h i q a d i , a y tila y o tg a n
s o ‘z ish onarli, t a ’s i r c h a n , b o la la r u c h u n t u s h u n a r l i b o ‘ladi.
A g a r t a rb iy a c h i bolalarga 
ta n is h b o l g a n as a rn i o 'q i b y o k i
hikoya qilib b e r m o q c h i b o l s a , ilgari u n i b o la la r g a yetkazish u s tid a
yetarli d arajada ishlagan b o l s a , u v a q td a m a s h g ‘ulotga q u y id a g ic h a
tay y o rla n ad i: a s a r m a tn in i va ilgari h o sil q i lin g a n ifodali o*qish 
vositalarini y o d ig a tu s h irish m a q s a d i d a u n i b i r n e c h a m a r t a o v o z
c h iq a r ib o ‘q iydi, m a s h g ‘u lo t rejasini t u z a d i . M a s h g ‘ulo t re ja s id a
a s a rn i b o la la rg a q a n d a y y etk az ish — o ‘q i b b e r is h yoki h i k o y a
qilib berish usuli k o ‘rsatiladi.

---

D a s tu r m a z m u n i d a tarbiyachi kito b d an foy d a la n ish n in g ta 'lim
va tarbiyaviy m a q s a d l a r i n i belgilab oladi, b o la la r n i q a n d a y yangi 
s o 'z l a r bilan t a n i s h t i r is h n i k o 'rsa tad i.
T a rb iy a c h i t o m o n i d a n o ‘qib yoki h ik o y a qilib berish u c h u n
t a n l a n g a n b a d i i y a s a r l a r n i n g g ‘o y a v i y m a z m u n i b o l a l a r g a
t u s h u n a rli b o l s a , u la r n i n g yuragiga y e tib borsa, a sa r o ‘z in in g
tarbiyaviy ro lin i b a j a r g a n b o 'la d i.
Bolalar b o g ‘c h a s in i n g tarbiyachisi y o z u v c h i va bolalar o krtasida 
vositachi b o ‘lib h i so b la n a d i. M a k ta b g a c h a ta rb iy a yoshidagi bolalar 
o ‘quvchi em as, tin g lovc hidirla r. Bolalar t o m o n i d a n badiiy asarlarni 
q a n d a y id ro k q iiis h ta rb iy a c h ig a b o g ‘!iq.
T a rb iy a c h i a s a r n i q a n c h a l i k ifodali, m a z m u n l i o 'q is a , b o la la r 
s h u n c h a li k d i q q a t b i l a n tinglaydilar, u n i n g m a z m u n i n i yaxshi 
t u s h u n a d ila r. B a d iiy a s a r l a r tarbiyachi t o m o n i d a n k ito b d a n o ‘qib 
b erilishi, k ito b siz y o d d a n aytib berilishi, h ik o y a qilib berilishi 
m u m k i n . A sa r m a z m u n i n i bolalarga y e tk a z is h a s a r j a n rig a va 
tin g lo v c h ila rn in g y o s h ig a b o g kliq.
Xalq erta k larin i — xalq og'z aki ijodiyoti n am u n ala rin i bolalarga 
k ito b d a n o kqib b e r m a s d a n , hikoya qilib b e rg a n m a ’qul. T arbiyachi 
d a s t u r aso sid a o ' q i b b erishi yoki hikoya qilib berishi u c h u n a sa r 
ta n la g a c h , a s a r n i n g g ‘oyaviy m a z m u n i va u n i n g tili bolalarga 
t u s h u n a r ü m i y o k i y o ‘q m i , sh u n i o l d i n d a n ta s a v v u r etishi kcrak. 
A g a r t a r b i y a c h i u l a r d a g i a y r i m i f o d a l a r , s o kz l a r b o l a l a r g a
t u s h u n a rli e m a s l ig i n i t a x m in qilsa, u h o l d a m u allifn in g b a y o n
e t m o q c h i b o M g a n f i k r l a r i n i b o l a l a r t o m o n i d a n id ro k e t i s h
qiyin la sh ad i. M a n a s h u n d a y hollarni o l d i n d a n bilgan ta rb iy a c h i 
b olalarga m a ’n o s i t u s h u n a r s i z b o i g a n s o 'z la r n i quyidagi usullar 
y o r d a m i d a t u s h u n t i r i s h i lozim : asarni h ik o y a qilayotgan v a q td a
t o 'x t a l m a s d a n ( u z o q p a u z a q i l m a s d a n ) , y angi s o ‘zni sin o n im i 
b ilan yoki q is q a j u m l a l a r bilan tu s h u n tir is h i kerak. M asa la n , 
K. D . U s h i n s k i y n i n g „ S a b r qiiishni o ' r g a n “ n o m li asarini o kqib 
b e rish d a „ g ‘o kr a k‘ s o 'z i u c h r a y d i, bu s o ‘z 
h a m m a g a tu sh u n a rli 
b o ‘la v e rm a y d i, s h u sababli tarb iy a ch i bu s o ‘zni o kq i y o tg a n d a
bolalarga t u s h u n a r l i b o 'lg a n „ x o m “ s o ‘zini ishlatadi. D e m a k ,
ta rb iy a c h i b o l a l a r n i b a d iiy a s a rla r b ila n ta n is h t ir is h d a n avval 
asardagi a y r im s o kz l a r n i , y a 'n i b o la la r tu s h u n i s h i qiyin boMgan 
s o kzlarni qaysi s o ‘z l a r bilan a lm a sh tiris h n i 
belgilab oladi. A gar 
ay rim n o t a n i s h s o ‘z la r va j u m la la r b o la la r g a m u allifn in g asosiy 
fikrini idrok qilish larig a xalaqit berm asa. u h o ld a ushbu s o kzlarning 
m a 'n o s i n i t u s h u n t i r i s h sh a rt emas.

---

5’ § . Turli yosh g u ru h la rid a badiiy ad ab iy o t 
bilan tan ish tirish uslubiyoti
H a r b ir y o s h d a bola n u tq in i r i v o jl a n t ir i s h n in g o kziga x o s
vazifalari b o ‘ladi. A d a b iy asarlarni id ro k e tis h darajasi o ‘sib b o r g a n
sari bu v az ifalar m u r a k k a b l a s h ib b o r a d i.
Biz h o z i r q u y id a g i g u r u h l a r b o ‘y i c h a b a d iiy a sa rlar b i l a n
ta n ish tiris h m a s h g 'u l o t i n i o ‘tk azish y o 'l l a r i n i k o ‘rib o ‘ta m iz .
IK K IN C H I K IC H IK G U R U H
M a s h g 'u l o t o ‘tk a z is h d a ta r b i y a c h i o l d i d a quyidagi v a z if a l a r
tu ra d i:
1) b o la l a r d a b a d iiy a d a b iy o tg a n i s b a t a n q iziq ish u y g ‘o tis h ;
2) erta k , e r m a k , hikoya, s h e ’rla rn i b e r ilib tingla sh, t u s h u -
nish, v o q e a la r rivojini d iq q at b ila n k u z a ti s h k o ‘n ik m a la rin i h o sil 
qilish;
3) as a r m a z m u n i b o 'y i c h a b e r il a d ig a n savollarga ja v o b b e r is h ;
4) e r ta k v a h ik o y a la r n in g m a z m u n i n i b u z m a y (ta r b iy a c h i 
bilan birga, k e y in c h a l ik m u s ta q il) t a k r o r la s h kabi k o ‘n i k m a l a r n i
o kstir¡sh;
5) b o la la r d a asarlarga ish la n g a n r a s m l a r g a n is b a ta n q iz iq is h n i 
rivojlantirish.
„B olalar b o g ‘ch a sid a t a ’lim -ta rbiya d a s t u r i “ga binoan, bolalarn i 
b ad iiy a d a b iy o t b ila n ta n ish tirish d e g a n d a e rta k la r, h ik o y a la r , 
s h e ' r l a r va k i c h i k - k i c h i k f o l k l o r a s a r l a r i : h a z illa r , e r m a k l a r ,
ash u lala r, te z a y tis h la r, m a q o l va m a t a l l a r n i o lq ish tu s h u n i la d i.
K ich ik g u r u h d a n b o sh la b b o l a l a r n i a d a b iy a s a r j a n r l a r i n i
ajra ta olishga o krgatish lozim.
T a rb iy a c h i bo lalarg a b ad iiy a s a r n i n g j a n r i n i aytishi k e r a k . 
M as a la n , „ B u g u n m e n sizlarga e r ta k a y ti b b e r a m a n “ , „ H o z i r
m e n hik o y a o ' q i b b e r a m a n “ , „ S h e ’r o ‘q i b b e r a m a n “ kabi.
K ichik g u r u h b o lalari b ad iiy a s a r j a n r i h a q i d a eshitishi b il a n
„ M a s h a va a y iq ‘\ „ Q iz g ‘a n c h i q i t u , „ M u s h u k , x o 'r o z va t u l k i “ , 
,,B o l ri bilan e c h k i “ erta k ek a n lig in i, X. E r m a t o v n i n g „ N o n “ , 
„ S h a f to l i “ asa rlari s h e ' r ek a n lig in i, X. T o ‘x ta b o y e v n i n g „ H a s s a “ , 
E. A ’z a m n in g „ M a y y o m g l r i “ asarlari h i k o y a ekanligini esda o lib
q oladilar. B o lalarn i b ad iiy a d a b iy o t b i l a n t a n is h t ir is h d a e r t a k l a r
h ik o y a qilib b e r ila d i, hik o y a o ‘q ib b e r i l a d i , s h e ' r y o d d a n a y t i b
beriladi.
T u rli a d a b i y j a n r l a r u l a r n i b o l a l a r g a y e t k a z i s h n in g t u r l i
x a ra k te rin i ta la b e ta d i. K ic h ik m a k t a b g a c h a yosh d ag i b o la la r g a
17 — Q. Shodiycva 
2 5 7

---

e rta klarni k i t o b d a n o lq i b b e r m a s d a n h ik o y a qilib berg an m a 'q u l.
bu bo lalarg a e m o t s i o n a l t a 's i r o 't k a z is h n i k u c h a y tir a d i, e r ta k n in g
asosiy m a z m u n i n i t u s h u n i b olishga y o rd a m bcradi. Agar tarbiyachi 
kitobga q a r a m a y , b o la la r g a q a r a b hik o y a qilsa, u xuddi h a r bir 
b o la bilan g a p l a s h a y o t g a n d c k b o ‘lib, b u o rq a li m o n o l o g n u tq n i 
eshitish va u n i t u s h u n i s h m alak a sin i ta rb iy a la s h g a erishadi. A gar 
e r ta k m a z m u n j i h a t d a n u n c h a k a tta b o l m a s a , uni ikki, h a tto
u c h m a r t a g a c h a h i k o y a qilib berishi yoki e n g qiziqarli jo ylarini 
t a k ro rla sh i m u m k i n .
A s a r ( e r t a k ) h i k o y a q ilib b e r ilg a c h , b o l a l a r d a n e rta k d a g i 
e n g qiziqarli j o y l a r i n i esga tu sh irib t a k r o r la s h t a k l i f etiladi.
K ichik y o s h d a g i b o l a l a r u c h u n hajm i u n c h a k atta b o 'l m a g a n
h i k o y a va e r t a k l a r n i , s h e ’rla rn i o kq i b b e r is h tavsiya etilad i.
O. M a h k a m o v n i n g „ M u s h u k “ , X. E r m a t o v n i n g „ N o n “ , „ S h a f - 
t o l i ‘\ „ A n o r “ k ab i asa rlari k ic h k in to y la rd a ijobiy h is -tu y g ‘ularni, 
n a fosatni t a r b i y a la s h g a y o r d a m beradi.
K ichik g u r u h d a s h e ’r yoki hikoyalar o ‘qib berilgach, bolalarga 
o ‘z h a y o tla r id a g i s h u n g a y a q in v o q e a la r n i eslab aytib berish 
t a k li f etiladi.
M a s a la n , M . M u r o d o v n i n g „ T o ' p “ hikoyasi o ‘qib berilgach, 
b o la la r d a n t o ‘p n i kirn b ila n o ‘y n a s h in i, u bilan q a n d a y o ‘y in la r 
o ‘y n a s h la r in i s o ‘r a s h m u m k in .
K ich ik y o s h d a g i b o la la rg a k o 'p la b s a v o lla r berish y a r a m a y d i, 
b iro q a s a r m a z m u n i n i q a n d a y t u s h u n i b o lg a n lik la rin i, qaysi 
s o 'z l a r x o tira sid a q o lg a n lig in i, asar m a z m u n i d a u n i n g shaxsiy 
hayoti bilan bogMiq v o q e a l a r borligini a n iq la s h m a q s a d id a ikkita- 
u c h t a savol b e r is h kerak.
Yil d a v o m i d a b o la la r g a ta n is h b o 'l g a n hikoyalar, crta k la r, 
s h e 'r l a r t a k r o r a n o ' q i b berila d i, h ik o y a qilin a d i. Bu e r ta k va 
hik o y alar, s h e ’r l a m i n g b o la la r x o tirasida u z o q saqlan ib qolishiga 
y o r d a m b e ra d i.
0 ‘RTA GU R U H
0 ‘rta g u r u h d a b a d iiy asa rlarn i id rok etish b o ‘y ich a ishlar olib 
boriladi. Bu g u r u h b o la la r i e n d i asar m a z m u n i n i c h u q u r idrok 
e t a b o sh lay d ilar. B o la l a r asardagi q a h r a m o n l a r g a n isb a ta n o ' z
m u n o sabatlarini a n i q r o q ifoda etishga h arak at qiladilar. Bu g u ru h d a
h a m x u d d i k i c h i k g u r u h d a g i d e k , t a r b i y a c h i t a n i s h t i r a y o t g a n
a d a b iy a s a r j a n r i n i a y t a d i: H o z ir m e n s iz la rg a o ‘z b e k x alq
e r ta k l a r i d a n „ O l t i n t a r v u z “ ertagini h i k o y a qilib b e r a m a n yoki

---

L. N . T o lsto y n in g „Ikki o ' r t o q “ hikoyasini o 'q i b b e r a m a n va h. k.
Bu g u ru h d a adabiy asar m avzulari ju d a x ilm a-xildir. Tarbiyachi 
b o l a l a r d iq q a tin i a s a r n i n g m a z m u n i g a g i n a e m a s , b alki ada biy 
tiln in g a y r im xususiyatlariga (b a d ii y s o ‘z va ifo d a , o ‘x sh atish va 
t a q q o s l a s h ) h a m y o 'n a l t i r a d i . T a r b iy a c h i 
a s a r n i o ‘q i b b erg ach , 
b o la la rg a berila d ig a n s a v o lla rn i p u x ta o ‘ylab, t o ‘g ‘ri b erish i kerak. 
B o l a l a r g a b e r il a d ig a n s a v o l a s a r d a g i q a h r a m o n l a r n i n g x a tti- 
h a r a k a tla rin i b a h o la sh g a , u l a r h a q id a g i o ‘z fikrlarini t o 'g 'r i bayon 
e tis h g a y o r d a m berishi l o z i m . T o ‘g ‘ri b e r ilg a n s a v o l b o la la rn i 
o ‘y lashga, fikr yu ritish g a, x u lo s a c h iq a r is h g a u n d a y d i .
M a s a l a n , „ O l t i n t a r v u z “ e r t a g i n i h i k o y a q i l i b b e r g a c h ,
q u y id a g i savollarni b erish m u m k i n : „ B u e r t a k d a n i m a h aq id a
hikoya qilinadi? Sizga bu e r t a k d a kim nimasi b ilan y o q d i? Laylakni 
d a v o la g a n c h o l h a q id a n i m a d e y is h m u m k i n ? B o y h a q i d a - c h i ?
Boy L ay la k n in g o y o g kini s i n d i r ib t o ‘g ‘ri ish q i l d im i ? N i m a u c h u n
k a m b a g ‘al c h o ln in g p o liz id a o ltin tarv u z u n i b c h i q d i ? Boyning 
p o l i z id a - c h i? Boyni Laylak q a n d a y j a z o la d i? N i m a u c h u n Laylak 
b o y n i j a z o l a d i? “
B u n d a y savollar b o l a l a r a s a r m a z m u n i n i q a n d a y t u s h u n ib
o lg a n lik la rin i va a s a r q a h r a m o n l a r i g a n i s b a t a n m u n o s a b a tl a r i
q a n d a y ekan lig in i a n i q la s h g a y o r d a m b eradi. B a d iiy a sa rn i t o kg'ri 
t a h l i l q ilis h b a d i i y n u t q n i n g q i m m a t i n i o s h i r a d i , b o l a l a r n i
m u s ta q il hik o y a qilishga ta y y o rla y d i. 0 ‘rta g u r u h d a h a m xuddi 
k ic h ik g u r u h d a g id e k b o l a l a r lu g 'a tin i b o y itish b o ‘y i c h a ishlar 
o l i b b o r i l a d i , m a s h g ' u l o t d a o ' z l a s h t i r i l g a n y a n g i s o ‘z l a r n i
m u s t a h k a m l a s h u stid a ish o lib boriladi.
KATTA G U R U H
„ B o l a l a r b o g ‘c h a s i d a t a ’li m - t a r b i y a d a s t u r i “ k a t t a g u r u h
bolalarida badiiy-adabiy asarlarning m a z m u n in i id rok e tish d a ifodali 
v o s i t a l a r n i n g a y r i m x u s u s i y a t l a r i n i a n i q l a y ( s e z a ) o l i s h g a
o ‘rgatishni vazifa qilib q o ‘yadi.
K a t t a g u r u h b o la la r i b a d i i y a s a r l a r m a z m u n i n i n g ay rim
xu su s iy a tla rin i, m a z m u n i n i n g ifodaliiigini c h u q u r r o q t u s h u n i b
olish qobiliyatiga ega. Bu y o s h d a g i b o la la r a d a b i y a s a r ja n rla rin i 
fa rq lay oladilar. U l a r p o e z iy a b ila n p r o z a n i b i r - b i r i d a n yengil 
ajra ta oladilar. T a rb iy a c h i m a s h g 'u l o t n i m u q a d d i m a s u h b a tid a n
( a s a r m a z m u n i g a y aqin m a v z u d a ) , a s a r m a z m i m i g a taaJJuqli 
r a s m n i k o 'r sa tib , u h a q d a s u h b a t o 't k a z is h , b o l a l a r n i n g shaxsiy 
tajrib alarig a ta y a n ib s u h b a t o 't k a z i s h bilan b o s h l a s h i m u m k in .

---

E rta k n i o ‘q i b b e r g a n d a n s o kng, u tahlil q ilin a d i.T a h liln i s h u n d a y
o ‘tk a z is h k e r a k k i, b o la la r a s a r n i n g gkoyaviy m a z m u n i n i c h u q u r
t u s h u n i b olsin la r.
B o la la rn i h ik o y a j a n rla ri b ila n tanishtirish ja ra y o n id a asarlarni 
b u n d a y t a h l i l qilish ta s v i r la n a y o tg a n v o q e a la rn in g ja m iy a td a g i 
a h a t n i y a t i n i , q a h r a m o n l a r n i n g o ‘z a r o m u n o s a b a t l a r i n i o c h i b
b e r is h g a y o r d a m beradi. A s a r o ‘q i b yoki hikoya qilib b erilg a ch , 
b o l a l a r g a b e r i í a d i g a n s a v o l l a r a s a r n i n g g lo y a v iy m a z m u n i n i
a n iq la s h g a , u n i tu s h u n i s h g a y o r d a n i berishi, q a h r a m o n l a r n i n g
x a t t i - h a r a k a t l a r i n i b a h o l a y o li s h g a
0
‘rgatishi kerak.
M a s a l a n , o ‘zbek xalq e r t a k l a r i d a n „ Z u m r a d v a Q i m m a t “ 
ertagi h i k o y a q ilib b erilg a ch , b o la la r g a quyidagi savollarni berish 
m u m k i n : „ B u ertakdagi qaysi q a h r a m o n sizga yo q d i? Z u m r a d
h a q i d a n i m a d ey ish m u m k i n ? Q i m m a t n i q a n d a y q iz dey ish
m u m k i n ? N i m a u c h u n k a m p i r Z u m r a d g a q i m m a t b a h o sovg‘alar 
b e r ib d i? N i m a u c h u n k a m p i r Q i m m a t d a n ju d a v a m xafa b o l i b d i ?
Q i m m a t v a u n i n g onasi q a n d a y j a z o l a n ib d i ? “
MAKTABGA TAYYORLOV G U R U H I
„ B o l a l a r b o g ' c h a s i d a t a ’l i m - t a r b i y a d a s t u r i “ b u y o s h
g u r u h i d a g i b o l a l a r oldiga q u y id a g i vazifalarni q o kyadi:
1. 
B o l a l a r d a k ito b g a , b a d i i y asa rga b o 'l g a n m u h a b b a t n i
ta rb iy a la s h ; b ad iiy o b ra z n i his e t a olish; p o etik c sh itu v d iq q a tin i 
riv o jla n tirish (ja r a n gdorlig in i, o h a n g d o r li g in i , s h c ’riy n u t q n i n g
r i t m i k a s i n i i l g 'a b o l is h ) , o ' q i s h n i n g i n t o n a t s i o n ifo d a íilig in i 
riv o jla n tirish . E rta k , h ik o y a , s h e 'r l a r n i n g badiiy tilini his qilish 
va t u s h u n i s h . Bu g u r u h d a h a m ta rb iy a c h i badiiy a sa rla rn i tahlil 
q i l i s h d a n k e n g fo y d a la n a d i. B o la la r a s a m i tahlil qilish orqali 
a d a b iy j a n r l a r n i , u la rn in g x u su s iy a tla rin i tu s h u n ish g a , e r ta k va 
h i k o y a l a r n i , s h e ’rlarn in g ifodali tilini his etishga, b ad iiy shakl 
bilan m a z m u n n i n g o ‘za ro b o g i i q l i g i n i bilib olishga o krganadilar. 
B adiiy a s a r l a r b ila n t a n i s h t ir is h g a d o i r o 'tk a z ila d ig a n h a r bir 
m a s h g 'u l o t d a n u t q n i rivojlan tirish b o ky ich a turli xildagi vazifalar 
q o ‘y ü a d i. H a r b ir m a s h g ku lo t b o la la r n i, y a 'n i s h e ’r e sh itu v c h in i 
t a r b i y a c h i n i n g b e rg a n sav ollariga o ‘z fikrlarini b ir-b irig a b o g l a b
g r a m m a t i k j i h a t d a n t o ‘g ‘ri va o b ra zli, b ad iiy qilib j a v o b bera 
olish g a, o n a tilidagi s i n o n i m l a r d a n fo y d a la n a olishga o 'rg a tish i 
k e r a k . T a r b i y a c h i n i n g a s a m i d a s t l a b k i o ‘q i s h d a n m a q s a d i
t i n g lo v c h il a r g a a s a m i s a n ’at a sa ri sifatida yetkazishdir. B olalarni 
b ad iiy a s a r b i l a n ikkinchi m a r t a ta n is h tir is h d a esa a s a r c h u q u r r o q

---

t a h l il q i l i n a d i , b o l a l a r n i n g d i q q a t i b a d i i y i f o d a v o s ita la rig a
y o l naltiriladi.
T a r b i y a c h i b u g u r u h d a m a s h g ‘u l o t n i b o s h l a s h d a n avval 
bolalarn i ada biy asa rn i id ro k etishga tay y o rla y d i: a s a r m a z m u n ig a
y a q in r o q m a v z u d a k ic h ik s u h b a t o ‘tk a z a d i, b u n d a b o lalarn in g
shaxsiy tajribasiga m u r o j a a t e ta d i. M a s a la n , t a r b i y a c h i bolalarga 
a k a - u k a G r i m m l a r n i n g „ Q o r q i z “ asarini h i k o y a qilib b erish d a , 
avval s h u n d a y s a v o ila r b e r a d i : B olalar, q i s h fa slid a o b - h a v o
q a n d a y b o ‘l a d i ? N i m a y o g ‘a d i ? B o l a l a r q a n d a y o ‘y i n l a r
o 'y n a s h a d i ? Q o r d a n n i m a y a sa sh ad i? K u n isishi bilan q o rd a n
yasalgan n ars alar n i m a b o ‘ladi? va h.k.
B u n d a y t a rz d a o ‘tk a z ilg a n kirish s u h b a t i a s a r m a z m u n i n i
c h u q u r a n g la b o lis h g a y o r d a m b e r a d i. B a ' z a n m a s h g ‘u l o tn i 
m u a l l i f n i n g s u r a t i n i k o ‘r s a t i s h d a n , s h u m u a l l i f n i n g q a n d a y
asarlarini bilishlarini s o ‘ra s h d a n h a m b o sh la s h m u m k i n . S h u n d a n
s o ‘ng ta rbiya chi e r ta k n i h i k o y a qilib b e r a d i, h i k o y a b o 'ls a , o ‘qib 
b e r a d i, asardagi n o ta n i s h s o ‘z la r m a ’nosi t u s h i m t i r i l a d i , rasmlari 
k o ‘rsatiladi va a s a r m a z m u n i b o 'y i c h a s a v o i l a r b erila d i, y a 'n i 
o ‘q i b berilg a n a s a r y u z a s i d a n s u h b a t 
0
‘t k a z i l a d i . A s a r o 'q i b
b e rilg a c h (e rtak h ik o y a q i l ib b e rilga ch), b o l a l a r b i l a n q u y idagilar 
h a q i d a s u h b a t o ‘t k a z i s h i m i z m u m k in :
1. M u a llif t o m o n i d a n q o ‘yilgan savolga j a v o b b e rish b o 'y ic h a
su h b a t. A gar m u a l lif bu a s a r n i o kq u v c h ila r g a savol berish bilan 
tugallasa, bu savolga ja v o b b erish u c h u n s u h b a t o ‘tkaziladi.
2. O lqib berilgan as a r b ila n bog'liq su h b a t. A g a r o ‘q ib berilgan 
a s a r m a z m u n i b o l a l a r n in g s haxsiy h a y o tiy ta jrib a si b ila n b o g ‘liq 
b o ‘lsa, tarb iy a ch i asa rn i o ‘q ib b e rg a c h , o ‘z k u z a ti s h l a r i, taassu - 
rotlari h aq id a g ap irib b e r is h ni tak lif etadi.
M a s a l a n , T . G ' o y i b o v n i n g „ H u n a r l i y i g i t x o r b o ' l m a s “ 
asa rin i tin g la g ach , b o la la r ta rb iy a c h in in g ta k lifig a k o ‘ra h u n a r la r 
h a q i d a , lining a h a m iy a ti h a q i d a gapirib b e r a d i l a r .
3. 0 ‘q ib b e r i l g a n a s a r m a z m u n i b o ‘v i c h a s u h b a t . Bu 
s u h b a t n i n g a so s iy m a q s a d i o ' q i b b e r i l g a n n i e s l a s h va a s a r
m a z m u n i b o 'y i c h a o ‘z fikrini b ild irish d a n i b o r a t d i r . M asa la n , 
V .V M a y a k o v sk iy n in g „ K i m b o 'l s a m e k a n ? “ a s a r i n i b ir n e c h a
m a r t a tak ro riy o ‘qish n a tija sid a u n in g m a z m u n i b o l a l a r xotirasida 
u z o q saqlanadi, s o ‘ng bo lalarg a kasblar h a q id a , qaysi kasb k o 'p ro q
yoq ish i h a q id a g a p irib b e r is h ta k lif etiladi.
4. 0 ‘qib berilg a n a s a r n i g ap irib b erish u c h u n o 'tk a z ila d ig a n
s u h b a t .T a r b iy a c h i bu s u h b a t tu rid a n e r ta k y o k i h ik o y a o ‘qib

---

b crilgach f o y d a la n a d i . Bolalarga h ik o y a voki hikoya qilib berilgan 
a s a r m a z m u n i y u z a s id a n s av o llar beriladi. Bu b o ialarni hikoya 
qilib b e r is h g a v a m a tn n i esda s a q la b qolishiga y o r d a m b cradi. 
T a r b iy a c h i b u n d a y s u h b a t u c h u n o l d i n d a n savollar tu z ib q o ‘yishi 
lozim.
Q u y i d a m a k t a b g a tayyorlov g u r u h i d a badiiy asarni hikoya 
qilib b e r is h b o ‘y i c h a m a s h g ‘u lo t n a m u n a s i n i keltiramiz.
H .H .N iy o z iy n in g „T o sh baq a bilan C hayon“ m asalini o ‘qib 
berish.
D a s tu r m azm uni. 
Bu masal m iso lid a bolalarga d o ‘stlik, d o ‘stga 
x iy o n a t q i l is h n i n g salbiy o q ib a tla ri h a q i d a t u s h u n c h a berish.
M a s h g ‘u lo tg a tayyorgarlik. 
„ T o s h b a q a bilan C h a y o n “ masali 
asosida i s h l a n g a n ra sm la r ( R a s s o m H a b ib u llo R a h m a tu lla y e v n in g
„ C h o 'p c h a g i m c h o ‘p c h a k — o ltin b e l a n c h a k “ kitobi u c h u n (T o s h - 
kent, 1994- y.) ishlagan ra sm lari), H. H. N iyoziyning portreti.
M ashg'ulotning borishi. 
T a r b iy a c h i bolalarga m asal asosida 
ish la n g a n r a s m n i k o 'rsa tib , b o l a la r d a n u n d a n im a tasv irlan g a n in i 
s o ‘raydi. „ M a n a bu ra sm d a T o s h b a q a va C h a y o n tasv irlan g a n . 
T o s h b a q a d o ‘sti C h a y o n n i u s t i g a m i n d i r ib , d a r y o d a n s u z ib
o ‘ta y a p ti. H o z i r m e n sizlarga m a n a s h u T o s h b a q a bilan C h a y o n
haqidagi m a s a ln i o 'q i b b eram an . B u m asalni H. H. Niyoziy yozgan 
(u n in g p o r t r e t i n i k o 'r s a t a d i ) “ .
T a r b iy a c h i t o m o n i d a n a s a r n in g o ‘qib bcrilishi.
T a r b iy a c h i m a sa ln i o 'q i b b e r g a c h , u n i n g m a z m u n i y u z a s id a n
quyidagi s a v o l l a r n i beradi:
I. H o z i r m e n sizlarga qaysi m a s a ln i o lqib b e rd im ? U n i kim 
y o zg a n e k a n ?
2. Bu m a s a l n i m a h a q id a e k a n ?
3. Bu m a s a ld a g i qaysi q a h r a m o n sizlarga yoqdi? N im a s i bilan 
y oq d i?
4. C h a y o n h a q i d a n im a d e y is h m u m k in ?
5. C h a y o n d o ‘stiga x iyonat q ilib t o 'g 'r i ish qildim i? C h a y o n n i
T o s h b a q a n i n g h a q iq iy d o lsti d e s a b o i a d i m i ?
6. T o s h b a q a d o ‘sti C h a y o n n i n i m a u c h u n oqizib y u b o rd i?
U t o ‘g ‘ri ish q ild im i?
7. S i z n i n g c h a d o ‘st q a n d a y b o ‘lishi kerak?
M a s a lg a c h iz i l g a n illustratsiyalar k o 4rsatiladi.
T a r b i y a c h i :
R a s s o m H a b i b u l l o R a h m a t u l l a y e v b u
m a s a l g a r a s m l a r c h iz g a n . Biz h o z i r u la rn i b irg a lik d a k o 'r ib
c h iq a m iz .

---

R a s m l a r n i k o 'r i b b o ‘l g a c h , t a r b i y a c h i b o l a l a r d a n k i m
t o s h b a q a va c h a y o n h a q id a t o p i s h m o q , d o ‘st!ik h a q i d a m a q o l
bilishini s o ‘raydi: „ H a r kim e k k a n i n i o ‘ra d i “ m a q o l i n i m a s a l d a g i 
qaysi q a h r a m o n g a n isb a ta n i s h l a t i s h m u m k i n ? N i m a u c h u n
s h u n d a y d e b o ‘ylaysiz?
6 - § . 0 ‘q ilg an a s a r n i r n u s ta h k a m la s h u s u lla r i
T a r b iy a c h i bolalarga o kq ilg a n a s a r n i c h u q u r r o q o ‘z l a s h t ir i b
olish, u n i e s iab qolishlariga y o r d a m b e rish u c h u n turli m e t o d i k
u s u lla rd a n : ta k r o r iy o ‘qib b e r is h , h i k o y a qilib b e r is h , s a h n a -
lashtirish v a b o s h q a l a r d a n f o y d a la n a d i .
Takroriy o ‘q¡b berish. 
B o l a l a r d a q iziqish uy g ‘o t g a n k i c h ik
asarni o ‘q ib yoki hikoya qilib b e r g a c h , y a n a 1 — 2 m a r t a t a k r o r
h ik o y a q ilib b e ris h yoki o ‘q ib b e r is h yaxshi n atija b e r a d i. A g a r
hik o y a q ilib b eriladigan a s a r h a jm i yirik b o l s a , u v a q t d a e n g
qiziqarli yoki b olalarga y o q q a n jo y i t a k r o r o ‘qib beriladi. T a r b i y a ­
c h i t a k r o r o lq ib berishni 2 — 3 h a f t a o ‘tg a c h o ‘tk a z g a n i m a ' q u l .
K a tta g u ru h la r d a tanlab o ‘q ish (a sa rn in g eng qiziqarli jo y la rin i, 
b o s h l a n i s h i n i, x o t i m a q ism in i, b o l a l a r g a y o q q a n j o y i n i ) u su li 
h a m q o i l a n i l a d i . B u n d ay o ‘q is h o ' y i n u s u lid a , t o p i s h m o q a y t is h , 
v ik to rin a t a r z i d a berilishi m u m k i n . ( B u p a r c h a qaysi a s a r d a n ? Bu 
e r ta k yoki h i k o y a nim a b ila n t u g a d i ? Bu a s a rn in g q aysi jo y i 
sizlarga j u d a y o q d i? Bu p a r c h a h i k o y a d a n m i yoki e r t a k d a n m i va 
h o k a z o . )
S a h n a l a s h t i r is h va in s s e n iro v k a b o la la r n i b ad iiy a s a r b i l a n
ikkinchi m a r t a tanishtirish v o s ita s id ir. E shitilgan a s a r m a v z u s i
b o ‘y i c h a d r a m a l a s h t i r i l g a n o ‘y i n n i h a m m a y o s h g u r u h l a r i d a
o ‘tkazish m u m k i n . D r a m a la s h t ir i lg a n o ‘yin o d a td a g i o ‘y i n d a n
rollarga boMinib o ‘y n a la d ig a n t a y y o r v o q e a borligi b i l a n fa rq
qiladi. D ra m a la s h tirilg a n o ‘yin u c h u n q a h r a m o n l a r n i n g n u t q i
d ialo g s h a k l i d a yozilgan a s a r l a r n i t a n l a s h m a q s a d g a m u v o ñ q
h iso b lan ad i. M a s a la n , b u n d a y o ‘y i n l a r u c h u n „Q izil S h a p k a c h a “ , 
„ T u lk i“ , , , X o ‘ro z bilan m u s h u k “ , , , B o ‘g kirs o q “ va b o s h q a l a r d a n
f o y d a la n ish m u m k in .
T a r b iy a c h i b ad iiy asarni o ‘q ib yoki hik o y a qilib b e r g a n d a n
s o 'n g , b o l a l a r bu asa r m a z m u n i g a ta a llu q li ra s m la rn i k o 'r a d i l a r .
S o ‘ngra t a rb iy a c h i kim qaysi q a h r a m o n rolini o ‘y n a s h in i s o ‘ra b , 
bolalarni rollarga boMib chiqadi. D a s t l a b o ‘zi b o sh q a ru v c h i b o ‘!adi. 
B olalar m a t n n i yaxshi o ‘z la s h tirib o l i s h g a c h , t a k r o r o ‘y n a s h d a
h a m m a r o l l a r n i o ‘zlari o ‘y n a y d i l a r . E r t a k y o k i h i k o y a n i
263

---

d r a m a l a s h t i r i s h u c h u n t a r b i y a c h i o l d i n d a n q a h r a m o n l a r n i n g
( o b r a z l a r n i n g ) k a s t u m e l e m e n t l a r i n i ( m a s a l a n , „ Q iz il S h a p -
k a c h a “ ertagini d r a m a l a s h t i r i s h u c h u n qizil s h a p k a c h a , b o ‘ri, 
k a m p i r , q u y o n , tu lk i, a y i q va h o k a z o la rn in g n i q o b in i) tayyorla b 
q o ‘yadi.
B olalar b o g ‘ch a s id a b ad iiy asa r inssenirovkasidan foydalaniladi. 
B o l a l a r o l d i n d a n r o l l a r n i y o d o la d ila r , r e p e t i t s i y a q ilad ila r. 
D e k o ratsiy a, k a s tu m k e n g r o q qo'llanilib, kerakli m u s iq a tanlanadi. 
B u n d a y spektaklni b a y r a m k u nlari, o t a - o n a l a r majlisiga b a g ‘ishlab 
t a y y o r l a s h m u m k i n .
7 - § . B o la larg a sh e’rni yod oldirish
B o l a l a r b o g ' c h a s i d a b o l a l a r g a s h e ' r y o d l a t i s h n i n g asosiy 
m a q s a d i va a h a m iy a ti u la r d a s h e ’riyatga b o l g a n m u h a b b a tn i , 
b a d ii y d id n i ta r b iy a la s h , p o e z iy a n in g c n g yaxshi n a m u n a la r i n i
i d r o k e tish n i s h a k lla n tiris h d ir.
S h u n in g d e k , b o l a la r g a este tik tarbiya b e r is h d a h a m s h e ’r yod 
o l d ir i s h n in g a h a m i y a ti b e n i h o y a kattadir. „ B o l a l a r b o g 'c h a s id a
t a ’lim - ta rb iy a d a s t u r i“ d a y o d oldirilishi lozim boMgan s h e ’rlarning 
r o ‘yxati berilgan. Bu s h e ’rlar bolalar h a y o t i d a n o lin g an b o klib. 
u l a r q u v n o q o 'y i n t a r , o ky in c h o q )a r, u y h a y v o n la r i, tabiat t o ‘g ‘- 
risidagi s h e ’rlardir. S h e ’r y o d oldirishda t a rb iy a c h i o ld id a bir 
q a n c h a v az ifalar tu ra d i:
1. 0 ‘qilgan s h e ’rn i h a m m a bolalar e s d a s a q la b qolishlariga 
e r is h is h .
2. B o lalard a s h e ’rg a (poeziyaga) n is b a ta n qiziqish u y g kotish 
va m u s t a h k a m l a s h .
3. S h e ' r m a z m u n i n i v a und ag i a y r i m q i y i n s o 'z l a r n i n g
m a 'n o s i n i t u s h u n i b o lis h la rig a y o rd a m berish.
4. T in g lo v c h ila r o l d i d a s h e ’rni ifodali aytib b erish g a o'rgatish.
Bu v a z i f a l a r n i n g b a r c h a s i bir v a q t d a a m a l g a o s h irila d i.
Y o d la tis h u c h u n s h e ’r t a n l a s h d a „ D a s t u r “ vazifalariga, bola- 
l a r n i n g y o s h v a p s i x o l o g i k x u s u s i y a t l a r i g a , e s d a s a q l a s h
q o b i l i y a t l a r i g a e ' t i b o r b e r i s h kerak. Y o d l a t i s h u c h u n s h e ' r
t a n l a s h d a sh u n i h iso b g a olish kerakki, s h e ’r h a jm j i h a t id a n u n c h a
k a t t a b o i m a s l i g i , k i c h i k g u r u h l a r d a 1 b a n d d a n o sh m asligi, o ‘rta 
g u r u h d a 2 b a n d , k a tta g u r u h l a r d a 3—4 b a n d d a n oshm asligi kerak. 
B o la la r b ir o y ic h i d a k u n i b ila n 1—2 ta s h e 'r n i (m a s h g 'u lo t d a )
y o d olad ilar. B a 'z ila r in i ( s a n a m a la r, k ik illa m a la r, ashulala rni) 
m a s h g * u l o t d a n t a s h q a r i v a q t d a ( s a y r d a , o ‘y i n j a r a y o n i d a )
264

---

b e ix tiy o r e s la b q o la d ila r. T a r b i y a c h i b o l a l a r b ila n s h e ' r y o d
oldirish m a s h g ‘uIotini tashkil e t i s h d a n a w a l g u ru h d a g i b o l a l a m i n g
qaysisi t e z , qaysi birlari s e k in , q a y s ila ri p u x ta , qaysilari b o lsh 
y o d o lis h la rin i a n i q l a b olishi k erak .
K ich ik g u r u h d a s h e ’r y o d o l d i r i s h d a k o ‘rsatm alilik, o ‘y i n
h a ra k a tla ri o r q a li k o ‘rsatish, o v o z g a t a q l i d qilish u s u lla rid a n k e n g
fo y da la nila di. M a s a la n , „ A y i q c h a m “ s h e ’rini yodlatish.
Dastur mazmuni. 
B olalarni s h e ’r m a z m u n i bilan t a n i s h t i r i s h , 
u n i n g m a 'n o s i n i t u s h u n i s h g a va y o d o li s h g a y o r d a m b e r i s h .
B olalarni o ‘z o ‘rtoqlari o l d id a s h e ' r a y t i s h g a o ‘rgatish.
M ashg‘ulot uchun material. 
K a t t a a y i q c h a o 'y i n c h o g 'i.
M a s h g ‘u l o t n i n g b o r i s h i . B o l a l a r y a r i m d o i r a h o s i l q i l i b
o ‘ti radilar.
T a r b i y a c h i : Bolalar, q a r a n g la r , b izg a kim m e h m o n b o i i b
kelibdi? Bu n i m a ?
B o la la rn in g javo b lari tin g la n a d i.
T a r b i y a c h i : Biz sizlar b i l a n b u a y i q c h a n i k o ‘rg a n m i z .
A y i q c h a n in g b o s h q ism id a ikkita q u l o g 'i , d u m - d u m a l o q , m u n -
c h o q d e k k o ‘zlari, tu m s h u g ‘i va ta n a q i s m i d a t o ’rtta o y o g ‘i borlig in i 
bilam iz. A y i q c h a o ‘r m o n d a , h a y v o n o t b o g ‘id a yash a y d i, u a s a l n i
j u d a yaxshi k o ‘radi. Q a ranglar, u q a n d a y ch iro y li, biz bu a y i q c h a n i
j u d a yaxshi k o 'r a m i z , u bilan o ‘y n a y m i z . 0 ‘y i n c h o q a y i q c h a
h a q id a c h iro y li s h e ’r yozilgan ( s h e ’rn i y o d d a n aytib b e r a d i):
A y i q c h a m n i n g o y o g li t u s h d i uzilib,
Q a r a b t u r a r a y i q c h a m k o ‘z i s u z i l i b .
A y i q c h a m n i m e n j u d a y a x sh i k o ‘ra m a n ,
U z i l g a n o y o g ' i n i o ‘z i m t i k i b q o ‘y a m a n .
T arb iy a ch i b u s h e ’rni aytish b ila n b i r v a q t d a m a tn m a z m u n i g a
taalluqli h a r a k a t l a r n i bajarad i, a y i q c h a n i n g uzilib t u sh g a n o y o g ‘i, 
k o kzini k o 'r s a t a d i , b a g ‘riga b o s a d i , tik is h h a r a k a tin i b a j a r a d i .
S o ‘ngra b ir b o la n i yo n ig a c h a q ir ib , s h e ’rni y o d d a n aytib t u r a d i ,
bola esa h a r a k a t l a r n i bajaradi. S h u t a r i q a 2 — 3 b o la n i y o n ig a c h a ­
qirib, s h e ’r m a t n i g a m o s h a r a k a t l a r n i b a ja r ish n i t a k l i f e t a d i .
K eyin s h e 'r n i (h a ra k a tla r in i k o krsa tish b il a n ) ta k ro rla sh u c h u n
t e z e s l a b q o l a d i g a n b o l a l a r n i c h a q i r a d i . B o l a l a r s h e ' r n i
h a r a k a t l a r i n i k o 'r s a t i s h b i l a n a y t i b b e r a d i l a r , t a r b i y a c h i c s a
bolalarga a y r im s o ‘z!arni, j u m l a la r n i ( a g a r e s d a n c h iq a r s a ) a y t i b
turadi. M a s h g ‘u l o t n i n g o x irid a b o l a l a r a y i q c h a b ila n o ‘y n a y d i l a r .
Bu s h e ' r o n a tili m a s h g 'u l o t i n in g b o s h q a t u rla rid a n ( d i d a k t i k

---

o ‘y i n , r a s m y u z a s i d a n s u h b a t v a h . k . ) f a r q l i r a v i s h d a
m a s h g ‘u lo tn in g ik k in c h i q ism i sifatida rejalashtirilib, ta k rorla nadi. 
„A joyib x a l t a c h a “ d i d a k t i k o ‘yini 
0
‘y n a lib , m a s h g ‘ulot oxirida 
„ A y i q c h a “ s h e ’rini t a k r o r la t is h m u m k in .
K ic h i k g u r u h l a r d a y ilig a 1— 2 m a r t a t a n i s h s h e ’rl a r n i,
o v u t m a c h o q l a r n i , a s h u l a l a r n i bolalar x o tira s id a m u s ta h k a m la s h
u c h u n m a s h g ‘u lo t o ‘tk a z is h m u m k in . M a sa la n : „Ajoyib x a l ta c h a “ 
d i d a k t i k ( t a 'l i m i y ) o ‘yin i o 'y n a la d i. X a lt a c h a g a bolalarga ilgari 
y o d o ig a n s h e ’r v a a s h u l a l a r i d a n m a ’lu m b o i g a n o ‘y inchoqlar: 
a y iq c h a , t o y c h o q , m u s h u k , x o ’roz, k o p to k , q o ‘g ‘irc h o q va h.k. 
lar solinadi. B o la la r y a r i m d o i r a hosil qilib o ‘tiradilar. T arbiya chi 
o ‘y i n c h o q la r s o l i n g a n x a l t a c h a n i b olalarga k o 'r sa tib : Bolalar, bu 
n im a ? U n i silkitib, i c h i d a n i m a l a r borligini a y t a olasizm i? — d e b
s o 'ra y d i. S o ‘ng b o l a l a r ja v o b i tinglanadi.
T a r b i y a c h i : T o ‘g ‘ri, kim ki x a l t a c h a n i n g i c h id a n b itta
o ‘y i n c h o q n i o lsa , s h u o 'y i n c h o q n i n g n o m i n i aytib, u h a q d a
s h e ’r aytib beradi, d e b aytadi va o ‘zi xalta ic h id a n bitta o ‘y inchoqni 
olib, u h a q d a y o d o l i n g a n s h e ’rni aytib b e r a d i. S o ‘ngra bolalarni 
y o n ig a b i t t a - b i t t a d a n c h a q ir i b , xaltac ha i c h id a n o ‘y i n c h o q oíishni 
v a u h a q d a s h e ’r a y t i b b e r is h n i tak lif e tadi.
0 ‘rta g u r u h d a s h e ’r y o d l a t i s h d a y i l n i n g b o s h i d a k i c h i k
g u ru h d a g i usullar: o ‘y i n c h o q n i , b u y u m n i , h a r a k a t la r n i k o ‘rsatish 
u s u ll a r id a n f o y d a l a n i l a d i . Y iln in g i k k in c h i y a r m i d a n b o sh la b
o ‘yin usullari y o d d a n a y tih berilgan s h e ' r u s tid a suh b atlash ish
bilan a lm a s h in a d i.
K a tta g u r u h d a m a v z u s i j i h a t d a n turli xildagi: o n a - V a t a n ,
t a b i a t , b a y r a m l a r , k i s h i l a r n i n g m e h n a t l a r i , b o l a l a r h a y o t i ,
o ’sim lik va h a y v o n o t d u n y o s i va b o s h q a la r h a q íd ag i s h e ’riar yod 
oldiriladi. Bu g u r u h d a ta rb iy a c h in in g vazifasi faqat b o lalarn in g
s h e ’rn i y o d o l i ^ h l a r i g a y o r d a m b c r i s h g i n a e m a s , balk i u n i 
e m o ts io n a l t a r z d a i d r o k qilishlariga erish ish h a m d ir.
B olalarni s h e ’rn i ifodali aytib berish g a o ‘rgatishga a lo h id a
a h a m i y a t b e r is h l o z i m . T a r b iy a c h i s u h b a t v a q t i d a b o la la r g a
b a y r a m l a r h a q id a g i s h c ' r l a r n i sevinch ifodasi b ilan , kuz h aqidagi 
s h e 'r l a r n i esa b i r o z g ‘a m g i n o h a n g d a a y tilish sab a b la rin i tu -
shuntiradi.
S h e ’rni n u t q o ‘stiris h g a d o i r bir n e c h a m a s h g 'u lo tla r n in g
i k k i n c h i q i s m i d a , e r t a l a b k i v a k e c h k i s o a t l a r d a t a k r o r l a s h
rejalashtiriladi. Q u y i d a miso! tariqasida tayyorlov gu ru h larid a s h e 'r
yo d latish m a s h g 'u l o t i n i n g ishlan m asin i k e ltiram iz.

---

Z . D iyorning „ B in a fs h a “ sh e’rini yod o ld irish .
D a s tu r m azm uni. 
B o la la rg a b in afsh a b a h o r fa slining elchisi 
ekanligi t o ‘g ‘risida t u s h u n c h a berish va m u s t a h k a m l a s h . S h e ’rning 
m a z m u n i n i t u s h u n i s h g a . u n d a aks e t g a n k o ‘t a r i n k i r u h d a n ,
q u v n o q o h a n g d a n , s e v i n c h , s h o d lik d a n t a ’s irl a n i s h g a u n d ash .
M a sh g ‘ulotga tay y o rg a rlik . 
Binafsha g u l i n i g u l d o n g a solib, 
b o la la rg a k o ‘rin m a y d i g a n j o y g a qo'yish.
M a sh g ‘ulotning borishi.
T a r b i y a c h i : H o z ir o 'l k a m i z d a qaysi fasl? Bu faslda o b - 
h a v o q a n d a y b o i a d i ? Q a n d a y gullarni b a h o r elchisi deym iz? 
B in a fs h a la r q a y e rla rd a o c h i l a d i ? Siz s h u g u l n i k o ‘rganm isiz? 
( B in a fs h a gulini k o ‘rsa ta d i.) B o lalar j a v o b i d a n s o kng tarbiyachi 
u l a r n i n g j a v o b l a r i n i u m u m l a s h t i r i b , s h u n d a y d e y d i: T o ‘g ‘ri, 
h o z i r b a h o r fasli. B a h o r faslida h a m m a y o q c h i r o y l i libosga 
b u rk a n a d i. B o g l a r d a q u s h l a r sayraydi, k a p a l a k l a r g u l d a n gulga 
q o ‘nib yayraydi. B a h o r e lc h i l a r i b inafsha, lo la o c h i l a d i . H a m m a
b o g 'la r g a , d a la va a d iria rg a gul terga ni c h i q i s h a d i . B a h o r fasli, 
g u lla r h a q i d a s h o irla r s h e ’rla r yozishgan. M a n a , b o la la r shoiri 
Z a f a r D iy o r h a m b i n a f s h a h a q i d a s h e ’r y o z g a n .
Tarbiyachi s h e 'rn i y o d d a n aytib beradi. S o ‘n g ra s h e ’r m azm u n i 
y u z a s id a n quyidagi s a vol-javob tarzidagi s u h b a t o 'tkaz ila di:
Z a f a r D i y o r n in g „ B i n a f s h a “ s h e ’ri sizga y o q d i m i ? Sizlarga 
h a m m a d a n k o ‘ra k o ‘p r o q n im a s i yoq d i? B i n a f s h a h a q i d a nim a 
d e y ilg an ? B in a fsh a n in g h i d i d a n n im a l a r la z z a t o l a r e k a n ? Bu 
s h e ’rda kapalak h aqida n im a deyilgan? Bu s h e ’rd a k im la r binafshani 
m a q ta s h la r i h a q id a y o z ilg a n ? K im n in g e s id a q o l d i ? K im aytib 
b e r m o q c h i ?
T arbiyachi b o la la r ja v o b in i toMdirib: „ E n d i d i q q a t bilan ting- 
lang. Bu she'rni sizlarga aytib b eram an. Sizlar s h e ’rni yod olishingiz 
k e r a k “ , — deydi. S h e 'r n i ik k in c h i m a rta ifodali q ilib y o d d a n aytib 
b ergach, takrorlashga istagan bolani c h a q irad i, s o ‘n g ra o ‘zi belgilab 
q o ‘ygan bolani s h e 'r n i y o d d a n aytish u c h u n c h a q ir a d i.
M a s h g ‘u lo tn in g 2- q i s m i d a „ G u l l a r d o ‘k o n i u t a ’lim iy o ‘yini 
o 'tk az ila d i.
8 - §. B o lalar bog^chasida kitob bu rch ag i tashkil 
etish
B o lalarn in g k itobga b o ‘lgan q iz iqishla rini v a u n d a n foyda- 
la n i s h n in g e n g o d d i y m a la k a la rin i (k ito b d a g i r a s m l a r n i k o ‘rib 
c h i q i s h ) tarb iy a la sh m a q s a d i d a b o l a la r b o g ‘c h a s i n i n g h a r bir

---

g iiru h id a k i t o b b u rc h a g i tashkil etiladi. K ito b b u rc h a g i u c h u n
y o m g 1 v a q u l a y j o y t a n l a n a d i. S h u n i n g u c h u n kitob b u rc h a g ig a
stol l a m p a s i n i q o ‘yg an m a ’qul. K ic h ik g u r u h d a kitob burc h ag i 
kitob t o k c h a s i d a yoki stol u stid a tash k il etiladi. K a tta g u r u h l a r d a
esa k ito b j a v o n i d a tashkil e tg a n m a ’qul. C h u n k i bu g u r u h d a kitob 
b o s h q a g u r u h l a r g a n is b a ta n a n c h a k o kp b o l a d i . K ito b b u rc h a g i 
0
‘z in in g t a s h q i k o ‘rinishi b ila n b o la la r n i o ‘ziga ja lb qilishi kerak. 
K i t o b b u r c h a g i g a b o l a l a r h a y o t i d a n , e r t a k l a r d a n o l i n g a n
r a s m l a r d a n o s ib q o 'y i s h m u m k i n . K a tt a va m a k ta b g a tayyorlov 
g u r u h l a r i d a e s a s h o i r va y o z u v c h ila rn in g , 
m a sa la n , 
Z ulfiya, 
Q. M u h a m m a d i y , E. V o h id o v , P. M o ‘m in , A. O rip o v va h. k. 
la rn in g p o r t r e t l a r i n i osib q o ‘y is h m u m k i n . Bu a d i b l a r bilan
u la rn in g y o z g a n asarlari h aq id a u la rn in g kitoblarini bolalarga o ‘qib 
b e r a y o t g a n v a q t d a t a n i s h t i r ib b o r a d i . H a r b ir g u r u h u c h u n
„ D a s t u r “ a s o s i d a kitoblar t a n l a n a d i. Q o ks h i m c h a a d a b iy o tla r h a m
t a rb iy a c h i t o m o n i d a n ta n l a n i b , k ito b j a v o n i d a saqlanadi.
O krta g u r u h n i n g kitob b u r c h a g id a kichik g u ru h bolalari u c h u n
„ D a s t u r r o ‘y x a t i “g a kiritilgan k i to b la r h a m b o 'lish i m u m k in ,
xud d i s h u n d a y k a tta g u r u h n i n g k ito b b u rc h a g id a h a m kichik, 
o ‘rta g u r u h u c h u n moMjallangan kito b la r boMishi kerak. K atta 
g u r u h d a t a s h k il etilgan (javon) k ito b bu rc h ag i m a v z u la r b o ky ich a 
tashkil e t i l ib , u l a r b i r - b irid a n k o ‘rsatkich t a x ta c h a bilan ajratib 
q o ‘yilad i, y a ’ni k o ‘rsa tkich ta x t a c h a g a kitob m avzusiga taalluqli 
ra sm y o p i s h tir il a d i . M a s a la n , t a b i a t t o ‘g ‘risidagi kito b n i yoki 
erta k k ito b n i b o la osonlik bilan to p i b olishi u c h u n tabiat m anzarasi 
t a s v irla n g a n yoki e r ta k m a z m u n i g a taalluqli rasm yopish tirilg an
t a x t a c h a b i l a n b i r - b i r i d a n ajra tib q o kyiladi. K ichik g u r u h d a bir 
n o m d a g i k i t o b d a n b ir n e c h a n u s x a d a n (ikki. u c h t a ) q o kyi!adi, 
c h u n k i k i c h ik g u r u h bolalarin in g b i r q a n c h a s i b ir v aq td a k o 'rish n i 
istaydi. K i t o b b u rchagidagi kitoblarni vaqti-vaqti bilan alm a s h tirib
tu rish k e r a k . A g a r ta rb iy a c h i k ito b b u r c h a g i d a n qay sid ir kitob 
o n d a - s o n d a o l i n a y o t g a n i n i k o krsa, bu kito b n i v a q t i n c h a olib 
q o 'y i b , b i r q a n c h a v aq t o ‘t g a c h , y a n a kitob b u rc h a g ig a q o ‘yishi 
kerak. K i t o b u z o q saq lan ish i, yirtilm asligi u c h u n b o la la r kitob 
b e tin i y a x s h i l a b k o ‘rib b o i i s h g a c h , u n u iq o v a la n ib q o kyiladi. 
K ito b n i s h u n d a y m u q o v a la s h kerak k i, u n in g y u z a qism i, u n d a g i 
r a s m l a r k o ' r i n i b tursin.
K i t o b b u r c h a g i d a k i t o b l a r d a n t a s h q a r i b o l a la r n in g o kzlari 
m u s t a q i l k o kr i s h l a r i u c h u n a l b o m l a r h a m b o kIishi k e r a k .
T a r b i y a c h i a l b o m l a r n i n g m a v z u s in i , ,D a s t u r “ d a n , y a 'n i b o la la rn i

---

t e v a r a k - a t r o f b ila n ta n is h t ir is h va ijtim oiy h a y o t h o d isalari bilan 
t a n i s h t i r i s h , t a b i a t b i l a n t a n i s h t i r i s h b o ‘l i m l a r i n i n g d a s t u r
talablari va vazifalari a so sid a tanlaydi. B u la r b o l a l a r b o g ‘ch a sin in g
m a i s h i y - x o ‘ja lik , j a m o a t h a y o t i m a v z u l a r i g a t a a llu q li ra s m la r 
b o l i s h i m u m k in .
H a m m a g u a ih la r d a g i k ito b b u r c h a k la rid a h a r qaysisida 8— 10 
t a ra s m yoki f o t o s u r a tl a r so lin g a n b ir n e c h a p a p k a ( h a r bir 
g u r u h d a 8 — 10 t a d a n ) h a m d a b o la la r c h i z g a n r a s m l a r solingan 
b i r n e c h a p a p k a boMishi k crak . P a p k a la r g a u n d a g i m ateria lla rg a 
tegishli illustratsiyalar y o k i m a n z a r a l a r ta sv iri solib q o ‘yilgan 
b o ‘ladi. B olalar r a s m la r n i k o kz d a n k e c h ir ib b o ‘lg a n la r id a n keyin 
u la r n i kerakli p a p k a la rg a jo y la s h tir a d ila r. „ B i z n i n g O 'z b e k i s t o n “ , 
„ T o s h k e n t — 0 ‘z b e k is t o n n i n g p o y ta x ti“ , „ Q a d i m i y va n av q iro n
B u x o r o “ , „ S a m a r q a n d — q a d i m i y o b i d a l a r s h a h r i “ , , , 0 ‘zb e k
m illiy h u n a r m a n d c h i l i g i “ , „ B u x o r o z a r d o ‘z l i g i “ , „ O n a l a r i m i z
m e h n a t i “ , 
„ B i z n in g b a y r a m l a r “ , „ E r t a k l a r o l a m i d a “ va h.k. 
n o m la rd a g i a lb o m va p a p k a la r b o 'lishi m u m k i n .
Yirtilgan k ito b la rn i y a m a s h kitob b u r c h a g i n i n g z a ru riy ish 
shakllaridan bo'lib, kichik g u r u h l a r d a ta rbiya chi o ‘zi b o la la r oldida 
kitobni yam aydi, katta g u r u h la r d a esa bu ishda tarbiyachiga bolalar 
y o rd a m la s h a d i. T a r b iy a c h i b o la la r n in g k ito b b u r c h a g i d a o kzlarini 
q a n d a y t u t i s h l a r i n i , k i to b g a q a n d a y m u n o s a b a t d a b oM ayot- 
g a n lik larin i, b o la la r n in g k ito b d a g i ra s m la rn i k o ‘rishga q a n c h a lik
e ’t i b o r b c r a y o t g a n l ik la r i n i n a z o r a t qilib . b o l a l a r b i l a n y a k k a
t a r z d a sluig 'u lla n ad i.
9 - § . M a s h g 'u lo td a n ta s h q a r i v a q td a badiiy 
adabiyotdan foydalanish
M a s h g ku lo td a n ta sh q a r i v a q td a b a d iiy a d a b i y o t d a n foyda- 
lan ish g a turli yosh g u r u h l a r i d a tashkil e tilg a n k i t o b b u rc h a g id a
ish la sh , b o l a l a r u c h u n m o i j a l l a n g a n b a d i i y a s a r l a r n i s a h n a -
lashtirish, y a ’ni q o ‘g kir c h o q teatri, so y a te a tr i ( k o l a n k a ) , stol 
t e a t r i, d iafilm lar n a m o y is h etis h , ra d io va t e l e e s h it t i r is h la r tashkil 
e tis h kiradi. T a r b iy a c h i m a s h g 'u l o t d a n t a s h q a r i q u l a y v a q t d a
b o la la r n i kitob b u rc h a g id a g i k ito b la r bilan t a n i s h t i r a d i , kitobdagi 
ra sm la rn i k o ‘rsatib, u h a q d a s u h b a t o 't k a z a d i , a sa rla rn i o ‘qib 
yoki hikoya qilib b e r a d i, m u a llif la r bilan t a n i s h t i r a d i , bolalarga 
o ld in g i m a s h g ‘u l o tla r d a n t a n i s h b o 'lg a n , s h u n i n g d e k , d astu rg a 
k iritilm ag a n asarlarni t a k r o r o ‘q ib berish m u m k i n . M a s h g ‘u lo td a n
t a s h q a r i v aq td a tab iat h a q id a g i asarlarni, lirik s h e 'r l a r n i , m a ta i va

---

q o c h i r i m l a r , t o p i s h m o q l a r , s a n a m a l a r va h o k a z o la rn i avtib berish 
b o l a l a r n i n g h i s - t u y g ‘ularig a k a t t a t a 's i r etad i. M a s h g ‘u l o t d a n
ta sh q a r i v a q t d a (k e ch k i s o a tla rd a ) o ' r t a g u r u h d a n b o sh la b o ‘qib 
berilg a n k i t o b h a q i d a , y o z u v c h i va s h o ir la r h a q id a s u h b a t l a r
o ‘tkaziladi. K u tu b x o n a g a , kitob d o 'k o n i g a sayohatlar tashkil etiladi. 
Y iln in g t u r l i fa slla r id a ta b ia t q o ‘y n ig a s a y o h a tla r u y u s h tiris h
j a r a y o n i d a b a h o r , yoz, kuz, qish h a q id a g i s h e ’rla r aytib beriladi, 
h ik o y a la r , e r t a k l a r o ‘qib b erila d i. S h u n in g d e k , m a s h g ku l o t d a n
t a s h q a r i v a q t d a b o l a l a r u c h u n t a r b i y a v o s i t a s i b o M g a n
m a t e r i a l l a r d a n , to p i s h m o q l a r d a n k e n g foydalaniladi. B o lalarn in g
ta n is h a s a r l a r h a q id a g i b ilim la rin i ta rb iy a c h i t o m o n i d a n tashkil 
e t i l g a n o ‘y i n l a r d a ( „ M a k t a b - m a k t a b “ , „ B o g * c h a - b o g l c h a ‘\
, ,Q o ‘g ki r c h o q t e a t r i “ va h.k.) m u s t a h k a m l a s h m u m k in .
M a s a l a n , t a r b i y a c h i q o ‘g ‘ir c h o q ! a r u c h u n e r ta lik ta s h k il 
qilishni b o la la r g a ta k lif etadi. Bu e rta lik d a bo lalar tanish ertaklarni 
q o ‘g ‘i r c h o q l a r g a s o kz la b b e r i s h a d i . S h u n i n g d e k , t a r b i y a c h i
„ R a d i o “ . „ T e l e v i z o r “ , „ D i a f í l m “ o 'y i n l a r id a n keng fo v d a la n ib , 
e r ta k v a h i k o y a l a r n i aytib b e r is h n i t a k l i f etadi. 0 ‘rta g u r u h d a n
b o sh la b d r a m a la s h t ir il g a n o ky i n la r d a n foydalaniladi. Bu b o la la rd a
badiiy a s a r n a m u n a l a r i n i aytib b erish g a , kitobga qiziqishga, ijodiy 
q o b iliy a tla rin i rivojlantirishga, b i r j a m o a boMib o 'y n a s h g a y o r d a m
b eradi.
K a tt a g u r u h l a r d a kitob b u r c h a g i d a m a s h g 'u l o t d a n tash q ari 
v a q td a b a d iiy a s a rla r bilan ta n is h is h m a q s a d id a m a v z u la r b o 'y ic h a
k i to b k o ' r g a z m a s i ta sh k il e t i l a d i . M a s a l a n : „ B i z n i n g t a b i a t
t o ‘g ‘risidagi k i t o b la r i m iz “ , „ B i z n i n g b a y r a m l a r “ va h.k. B u n d a y
k o 'r g a z m a l a r sevim li kito b la r b o 'y i c h a s u h b a t o 't k a z is h d a y o r d a m
beradi. K o krg a z m a d a bir q a n c h a yozuvchi va shoirlarning portretlari 
h a m q o ‘y ilishi kerak. S h u n i n g d e k , b i r g u r u h d a b a ’zi b a y r a m la r
u c h u n ( „ E r t a k l a r o l a m i d a “ , „ M e h r j o n b a y r a m i “ , „ G u l l a r
b a y r a m i “ , „ Q u s h l a r b a y r a m i “ , „ Q o v u n sayli“ va h.k.lar) turli 
ja n r d a g i a s a r l a r n i , m a s a la n , s h e 'r l a r , t o p i s h m o q la r , h ik o y a la r, 
e r t a k l a r d a n o l i n g a n p a r c h a la r , m a q o l , m atallarn i t a n la s h tavsiya 
etiladi.
10- § . Adabiy v ik to rin alar o ‘tkazish
A d a b i y v i k t o r i n a l a r o 't k a z i s h d a n asosiy m a q sa d , b o la la r n in g
b ad iiy a s a r l a r g a b o ‘lgan q iz iq ish la rin i m u s t a h k a m l a s h , ilgaridan 
t a n i s h b o ‘lg a n b a d iiy a s a r j a n r i a r i n i eslashga y o r d a m l a s h i s h ,
e m o t s i o n a l h i s - t u y g ‘ularin i, x o tira s in i rivojlantirishdir.

---

A da biy v ik to rin a la r o ' r t a v a k a tta g u r u h l a r d a h a r b ir faslda 
b ir m a rta tashkil etiladi. V ik to rin a n i m u s o b a q a ta rz id a b ir g u r u h n i 
ik kita k o m a n d a g a a jra tis h yoki i k k ita b i r xil g u r u h l a r b i l a n
( m u s o b a q a u y u s h tiris h ) o 't k a z i s h m u m k i n . M a s a la n , q u y id a o ' r t a
g u r u h d a o 't k a z il g a n a d a b iy v ik t o r i n a n in g m a s h g ‘ulo t ishlan m asin i 
keltiram iz.
M aq sad . 
B o lalarg a tu rli u s u lla r y o r d a m i d a b i r faslda o 'q i b va 
h ik o y a qilib b e r ilg a n e r ta k l a r , h i k o y a l a r n i n g n o m i n i eslash g a 
y o rd a m la sh is h . E r t a k l a r d a n p a r c h a l a r o ' q i b b e r is h orq a li b o la la r 
x otirasini rivojlantirish.
M a sh g ‘ulot uchun m aterial. 
S h .P y c r o n i n g „Q iz il S h a p k a c h a “ , 
„ B o 'r i bilan e c h k i “ , „ Fil va X o 'r o z “ , „ D u m s i z tu lk i“ ertagi v a
u larg a is h la n g a n ra s m l a r , „ T u lk i b i l a n T u r n a “ e r ta g id a q a t -
n a sh u v c h i q a h r a m o n l a r ra sm in i t o 'p l a s h .
M a sh g ‘ulotn¡ng borishi. 
T a rb iy a c h i b o l a l a r g a kitob m u q o -
vasidagi ra sm n i k o 'r s a t a d i v a b u e r ta k k a n o m o 'y l a b to p is h n i 
ta k l i f etadi. S h u n d a n s o ‘n g t a rb iy a c h i a s a r d a n p a r c h a o 'q iy d i v a
u n i qaysi e r t a k d a n e k a n li g i n i b o l a l a r d a n s o 'r a y d i . M a s a la n ,
„ K u n l a r d a n b ir k u n i jik k a k k in a ola q u y o n sh erik larig a: — M e n
h e c h k i m d a n q o ‘r q m a y m a n , tu lkini b i r p u f l a b o s m o n g a u c h irib
y u b o r a m a n , — d c b c h ira n ib d i. H a m m a u n i n g m ardligiga qoyil 
qo libdi. S h u p ay t b i r d a n b o ‘ri kelib q o l i b d i “ . ( O ' z b e k xalq ertagi. 
„ M a q t a n c h o q q u y o n “ ).
„ B o r e k a n d a y o 'q e k a n , o c h e k a n d a t o ‘q e k a n , b i r o c h
b o 'r i boMgan e k a n . K u n l a r d a n b i r k u n i d o n y e b y u rg a n b i r
x o 'r o z n i k o 'r i b q o lib d i. B o 'ri x o ‘rozni u s h l a s h p ay ig a tu s h i b d i “ . 
( 0 ‘zb e k xalq e rta gi, „ O c h b o ' r i “ .)
„ X o ‘rozvoy b o g ‘ga c h o p q illa b kelib d i-y u , k o 'm - k o ' k k i n a g ' o ' r
m a y m u n j o n n i c h o ' q i y boshlabdi. S h u p a y t T o v u q x o n x o 'r o z g a
qarab: „ Y e m a , X o 'r o z v o y , m a y m u n j o n p i s h g u n i c h a sab r qil, — 
d e b d i “ . (K. U sh in sk iy . „ S a b r qilishni o ' r g a n “ .)
K i c h k i n a e c h k i u lo q ,
O ' y n a r o sh ib u m b a l o q ,
M e n b i la n in o q o 'r to q .
K o ‘kat b e r s a m y a m la y d i,
O r q a m d a n h e c h q o lm ay d i.