Q. Shodiyeva nutq 0 ‘stirish uslubiyoti

Maftuna.
A yiq ch a cho'm ilgani bordi. Etigini yechib suvga tushdi. 
U c h o 'm i l a y o t g a n i d a tulki kelib e t i k c h a l a r i n i olib ketdi. A y i q c h a
m a z z a q i l ib c h o ‘m ilib b o ‘l g a c h , a n h o r d a n c h i q i b q a r a s a .
etikchalari y o ‘q. U e tik ch a la rin i q i d i r a b o s h l a d i. Q id ir i b - q i d i r ib
j u d a c h a rc h a d i va tulkidan lining inid a d a m olishga m xsat s o ‘radi. 
T u l k i n in g i n i d a o 'z i n i n g e t i k c h a la r i n i k o ' r i b q oldi. T u l k i d a n
etik ch a la rin i t o r t ib olib, uyiga ketdi.
Salim.
O n a a y iq o v q a t izlab k e t g a n d a , a y i q c h a a n h o r g a
c h o ‘milish u c h u n bordi, U e tik c h a s in i y e c h i s h n i e s id a n c h iq a r i b , 
c h o ‘mila b o sh la d i. A n h o r d a n c h iq ib q a r a s a , etigi y o ‘q. U etig in i 
qid ira b oshladi. Q i r g 'o q d a fil t u r a r edi. Fil u n d a n : „ A y iq c h a , s e n
ninian i q i d i r y a p s a n ? “ , — d e b s o ‘ra bdi. M e n a n h o r d a e t i k c h a -
larimni yo'qotib q o 'y d im , — debdi ayiqcha. A yiqcha fildan e tik c h a ­
sini topishga y o r d a m berishini s o 'r a b d i.F il a n h o r g a tushib, x a r tu m i 
bilan e tik c h a n i q id ira boshlabdi va u z o q q i d i r i b , e tik c h a n i to p ib d i. 
A y iq c h a j u d a h a m x u rs a n d b o 'l i b k e tib d i v a fîlga r a h m a t ay tib d i.
Ijodiy h ik o y a t u z is h n in g ik k in c h i t u r i b u — ta r b i y a c h i n in g
rejasi asosida h ik o y a yoki e r ta k tu z ish . Bu h i k o y a turi b o la l a r d a n
m ustaqillikni ta la b e tadi, c h u n k i t a r b i y a c h i t o m o n i d a n berilg a n
reja hikoya va e r ta k m a z m u n i n in g k e tm a - k e t lig in i belgilaydi xolos, 
m a z m u n n i riv o jlantirishni esa b o l a n i n g o ' z i m u sta q il a m a l g a
oshirishi lozim .
Ijodiy h i k o y a n i n g u c h in c h i turi b u ta r b i y a c h i t o m o n i d a n
tak lif etilgan m a v z u asosida (rejasiz) e r t a k yoki hikoya o 'y l a b
topishdir. Bu h ik o y a turi ijodiy x a y o ln i riv o jlan tirish . m u sta q il 
fikr yuritishga k a tta y o rd a m b e ra d i, b o la b u h ik o y a tu rid a m u a l l i f
sifatida h ik o yaning m a z m u n in i va lining s h a k lin i m ustaqil tanlaydi. 
T arbiyachi t o m o n i d a n ta k lif e tilg a n m a v z u n i n g o*zi b o la la r n i 
hik o y a to 'q i s h g a tayyorlashi kerak. B o la l a r b u h ik o y a turi o rq a li 
n a r s a - b u y u m l a r n i tasvirlashga, q a h r a m o n l a r n i n g h is - t u y g 'u la r i n i , 
kayfiyatlarini bildirishga. u la r bilan b o l a d i g a n v o q ea la rn i b a y o n
e t i s h g a , h i k o y a n i n g o x i r i n i q i z i q v o q e a b i l a n t u g a l l a s h g a

---

o krga nadilar. B o l a l a r m u s ta q il ravishda h ik o y a yoki erta k o 'y la h
topishlari u c h u n turli xildagi m avzula r berilishi m u m k in . M asalan: 
„ T u lk in in g t u g ‘ilg an k u n i “ , „ Q u y o n q a n d a y qilib o ‘r m o n d a sayr 
q ild i“ , , ,B o l rin in g s a r g u z a s h t i “ . Misol t a r i q a s id a „ M u s h u k n i n g
t u g 'i l g a n k u n i “ d e g a n m a v z u d a 6 y o s h li b o l a l a r n i n g tu z g a n
e rta k la rin i k e ltira m iz .
„ M u s h u k u z o q u x la d i , s o 'n g r a u y g ‘o n d i : „ M i y o v - m i y o v , 
b u g u n m e n i n g t u g 'i l g a n k u n i m , t e z r o q tu ris h k c r a k “ . U u y q u d a n
tu rd i, o 'r in l a r in i y i g ‘ib, q o l - y u z l a r i n i yuvdi va m e h m o n l a r u c h u n
d a s tu rx o n t u z a y b o s h l a d i . M u s h u k y e lib -y u g u ra r va q o 's h i q ay tar 
edi. S o ‘n g ra m e h m o n l a r kela boslilashdi: „ T a q , taq, taq, uy 
bekasi u y d a n i i l a r ? " — d e b s o 'ra s h d i ular. „ M a r h a m a t qilinglar!” 
M e h m o n l a r s o v g ‘a l a r n i b e ris h d i: „ T a b r i k l a y m i z , so v g ‘a m i z n i
q abul qiling!“ „ R a h m a t ! D a stu r x o n g a q a r a n g l a r “ . M e h m o n l a r
o v q a tla n is h a r , m u s h u k esa u la r atro fid a p a r v o n a boMar edi.
M e h m o n l a r d a s t u r x o n d a g i n o z - n e ' m a t l a r d a n y e y ish d i va 
m u s h u k k a m i n n a t d o r c h i l i k bildirishdi. M u s h u k xola m e h m o n la rg a
s h u n d a y dedi: „K c lin g la r, raqsga tu s h a m iz “ . H a m n i a raqsga tushdi. 
xursa n d b o l i s h i b , u y -u y la r ig a tarqalishdi. M u s h u k xursand b o l i b ,
s h u n d a y dedi: „ T u g ‘ilgan ku n q a n d a y yaxshi!“ .
Ijodiy h i k o y a t u r l a r i d a n e n g m u r a k k a b l a r i — bu m u sta q il 
ravishda t a n l a n g a n m a v z u asosida hikoya yoki erta k t o ‘qishdir. Bu 
hik o y a t u r i n i n g m uvafFaqiyatli chiqishi t a r b iy a c h in in g b o lalarni 
q iziqtira olishiga, u l a r d a e m o tsio n a l kayfiyatni vujudga keltirishiga, 
ijodiy xayolga t a ' s i r etish ig a b o g 'iiq d ir. Bu ijodiy hikoya turini 
„ K i m q iz iq ro q e r t a k t u z a d i ? “ shiori o stid a
0
‘tkazish m u m k in . Bu 
hikoya t u r id a b o l a l a r n i o ‘rto qlarining tu z g a n erta k yoki hikovasini 
b a h o la s h g a , h i k o y a d a g i ijobiy va salbiy t o m o n l a r n i k o ‘ra olishga 
o krgatish j u d a m u h i m d i r . B u n in g u c h u n ta rb iy a c h i baholasJining 
n a m u n a s i n i b e r a d i . B o la la r u c h u n ijodiy h ik o y a n in g m u ra k k a b
turi — bu ta b ia t h a q i d a tasviriy hikoya tu z is h hisoblanadi. Bolalar 
bu hik o y a t u r i n i ta s v ir c h in i n g a n iq k o ‘rs a tm a berishi natijasida 
sek in -a s ta lik b i l a n egallaydilar. J u m l a d a n , yil fasllari to*g‘risida 
( „ B a h o r “ , „ M e n i n g sevim li fa s lim “ ) h i k o y a t u z i s h d a n avval 
ta rb iy a c h i b o l a l a r g a b i r o r faslga oid o b - h a v o , s o 'n g r a
0
‘sim lik lar 
v a d a r a x t l a r , h a y v o n l a r h a q i d a , b o l a l a r q a n d a y o ' y i n l a r
o ‘ynashlari va k a t t a l a r q a n d a y m e h n a t qilishlari to*g‘risida gapirib 
berishlarini t a k l i f q iladi. B a ’z a n reja b crish m u m k in . M asalan: I. 
B ailo r fasli q ish fa slid an n im asi bilan farq qiladi? 
2. B a h o r 
faslida o b - h a v o q a n d a y b o ‘ladi? 3. D araxt va o 's im lik lard a q a n d a y
250

---

o ‘zg a rish la r b o 'l a d i ?
4. B a h o r d a q u s h la r v a h a y v o n l a r q a n d a y
y a s h a s h a d i ? K a t t a l a r b a h o r f a s li d a b o g ‘d a q a n d a y m e h n a t
qilish a d i?
T a b ia t t o ‘g ‘risida ijodiy h i k o y a qilishga o ‘rg a ti s h n i n g dastlabki 
b o s q i c h i d a b o la l a r d i q q a t i n i h i k o y a d a g i m a z m u n n i n g k e t m a -
ketligiga q aratish kcrak. B o l a l a r m a z m u n i a n iq b o ‘lg an hik o y a 
tu z is h g a o ‘rg a n ib o l g a n l a r id a n s o 'n g u l a rn in g o 'z l a r i g a hik o y a 
rejasi va b a y o n n i n g k e t m a - k e tli g i n i m ustaqil r a v is h d a h a l etish
i m k o n in i berish kerak.