Q o d IL o V, Q. O d IL o V umumiy elektrotexnika va elektronika asoslari

---

0 ‘Z B E K IS T O N   R E S P U B L IK A S I  O LIY   VA  0 ‘RTA  M A X SU S 
T A 'L IM   V A ZIR L IG I
0 ‘RTA  M A X S U S ,  K A SB -H U N A R   TA’L IM I  M ARKAZI
Q .O D IL O V ,  Q .O D IL O V
UMUMIY  ELEKTROTEXNIKA
 
VA  ELEKTRONIKA ASOSLARI
A kadem ik  litsey  va  kasb-hunar
 
kollejlari  uchun  olquv qo'llanma
T O S H K E N T   -   «ILM   Z1Y0»  -   2005
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

029
0 ‘zbekiston  Respublikasi  Oliy  va  o ‘rta  maxsus  ta'lim   vaziriigi
 
0 ‘rta  maxsus,  kasb-hunar  ta'lim i  M arkazining  ilm iy-m etodik
 
kengashi  tomonidan  nashrga  tavsiya  etilgan.
Kitobda elektr va magnit zanjirlarida elektromagnit  maydonida hodisalaming 
paydo ho'lishi  hamda elektr va magnit zanjirlarini  hisoblash qoidalari yoritilgan. 
Unda  elektr va  magnit  zanjirlarida  bo'ladigan jarayonlarning  asosiy  mazmuni, 
qonunlari va qoidalari,  o'zgarmas va o'zgaruvchan toklar to‘g‘risida tushunchalar 
berilgan.  Sinxron  generatorlar  va  dvigatellar,  transformatorlar,  elektr  o'lchov 
asboblari  hamda elektr energiyasini  ishlab chiqarish,  uni  uzatish  va  taqsimlash 
to‘g‘risida  batafsil  ma'lumotlar  keltirilgan.
Shuningdek, sanoat,  radio,  televideniye, qishloq xo‘jaligi,  tibbiyotda  hamda 
boshqa sohalarda ishlatiladigan elektronika asoslari to g'risida so‘z yuritilgan
Taqrizchilar:
  B.ABDULLAYEV  —  Toshkent  Davlat  texnika 
universiteti  «Nazariy  va  umumiy  elektrotexnika* 
kafedrasi mudiri,  texnika fanlari  nomzodi, dotsent; 
T.USMONOV  —  Respublika  Elektrotexnika  tib- 
biyot kolleji oliy toifali  o‘qituvchisi;  M.KOMILOV — 
«Toshkent elektr tarmoqlari*  OAJ bosh  muhandisi 
o'rinbosari.
©  «ILM  ZIYO»  nashriyot  uyi,  2005-y.
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

K IR IS H
E lektr  energiyasini  xalq  xo'jaligida  qoMlash  —  m ehnat 
unumdorligini  oshiribgina  qolmasdan,  balki  mashina  va  mexa- 
nizmlami avtomatlashtirish imkonini yaratadi.  Shuning uchun  ham 
elektr  energiyasidan  sanoai,  qishloq  xo'jaligi,  transport  va  uy 
xo'jaligida keng qo'llanilyapti.  Bu esa o ‘z navbatida elektr energiyasiga 
bo‘lgan  talabni  oshirmoqda.
Hozirgi vaqtda respublikamizda katta quwatga ega bo‘lgan issiqlik 
va gidroelektrostansiyalar ishlab turibdi. Xususan, Toshkent GRES, 
Sirdaryo GRES,  Yangiangren, Angren GRESlari,  Chorvoq GESi, 
Q o raq alp o g ‘istondagi  T axiatosh  G R E S lari  m am lakatim izda 
m untazam   ravishda  elektr  energiyasini  ishlab  chiqarm oqda. 
Mustaqil  Respublikamizda bir yilda  50  milliarddan  ortiq  kilovatt- 
soat  elektr energiyasi  ishlab  chiqariladi.
0 ‘zbekiston  elektr  energiyasi  ishlab  chiqarishda  dunyoda 
yetakchi  mamlakatlar  qatorida  turadi.  0 ‘tgan  davr  mobaynida 
yurtimizda  500  ming,  220  ming,  110  ming,  35  ming,  6  va  10 
rning voltga ega bo'lgan elektr liniyalari  qurilgan. Aholining elektr 
energiyasiga bo‘lgan talabini qondirishda hozirgi  kunda 230 va 400 
voltga  ega  boMgan  elektr  liniyalari  xizmat ko‘rsatmoqda.
Xalq  xo‘jaligining  barcha  sohalarini  elektr  energiyasi  bilan 
ta'm inlashda  uning  qulayligi  eng  asosiy  omillardan  biri  sanaladi. 
Elektr energiyasini juda  uzoq masofaga elektr liniyalar yordamida 
uzatish  mumkin.
E lektr  energiyasini  har  qanday  quvvatli  iste'm olchilarga 
taqsimlash bilan  bir qatorda,  uning yordamida  mashina va  mexa- 
nizmlarni avtomatlashtirish  imkoni  bor.  Elektr energiyani  boshqa 
turdagi energiyalarga aylantirisa bo'ladi.  Elektr energiya dvigatellari 
yordamida isitish va sovutish  mashina va  mexanizmlarini ishlatish 
mumkin.  Elektr  energiyasi  tufayli  radio,  televideniye,  simli  va 
radioaloqalari  ishlaydi.  Kompyuterlar tarm og'i  rivojlanmoqda.
3
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

Bularning  hammasi  malakali  kasb  egalari  va  mutaxassislami 
yetishtirishni  talab  etadi.  Umumiy  elektrotexnika  va  elektronika 
asoslari  kursi  matematika,  fizika,  kimyo, chizm achilik va elektron 
hisoblash  mashinalari fanlari bilimini talab etadi.  Elektrotexnika va 
elektronika  kursida  olingan  bilim lar  xalq  xo‘jaligining  hamma 
sohalarida ishlashga yo'llanma beradi.
Elektr energiyasidan barcha sohalarda keng ko'lam da ishlatili- 
shiga  uning  quyidagi  afzalliklari  sabab bo'ladi:
— g'oyat  katta  miqdordagi elektr energiyasini  uzoq  masofaga 
uzatish;
— elektr energiyasini amalda  har qanday quvvatdagi  iste'm ol- 
chilarga osongina taqsimlash.  Masalan, quw atni eng kam oladigan 
elektm stara,  odam ni  uqalovchi  elektr  asbob,  kalkulyator,  tibbiy 
davolash asboblari va boshqalar;
— elektr energiyani  mexanikaviy,  issiqlik,  yorug'lik,  kimyoviy 
va boshqa turdagi energiyalarga osongina aylantirish mumkin.
Elektr  energiyasini  elektr dvigatellar  yordam ida  mexanikaviy 
energiyaga  aylantirish  sanoatda,  transportda,  tibbiyotda,  qishloq 
xo‘jaligida turli  m ashinalam i va mexanizmlarni juda qulay texnik 
mukammal ham da iqtisodiy-foydali  ravishda harakatga keltirishga 
imkon  beradi.
Kimyo  sanoatida  esa  ko‘pgina  texnologik  jarayonlar  elektr 
energiyasini kimyoviy energiyaga aylantirishga asoslangan.  Masalan, 
m etallar  ajratib  olishning  elektroliz  usullari,  galvonotexnika  va 
boshqalar.
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

Birinchi  b o ‘lim.