Punktuatsiya

Nazorat savollari: 
1. О‘zbek tilshunosligida murakkab qo‘shma gaplar qaysi jihatdan tasniflandi? 
2. Ikki komponentli qo‘shma gaplar ko‘p komponentli qo‘shma gaplardan qanday belgilari 
asosida farqlanadi? 
3. Bog‘lanish yo‘li bilan tuzilgan qo‘shma gaplar qanday sintaktik tuzilishga ega? 
4. Bir necha ergash gapli qo‘shma gaplar qanday tarkibiy qismlardan tashkil topadi? 
5. Aralash turdagi murakkab qo‘shma gaplar sintaktik jihatdan qanday shakllanadi? 
1 
3 
4 
2 
5 
4 
3 
2 
1
1 
5 
3 
2 
4 
1 

---

72 
6. Murakkab qo‘shma gap qismlari qanday bog‘lovchi vositalar yordamida birikadi? 
7. Tarkibiy qismlari ham bog‘lanish, ham ergashish yo‘li asosida birikkan murakkab 
qo‘shma gaplarning qanday ko‘rinishlari mavjud? 
8. Bir necha ergash gapli qo‘shma gaplar tarkibida ergash gaplar va bosh gap qanday tartibda 
o‘rinlashadi? 
 
MAVZU: О‘zga gap va uning turlari 
 
Reja: 
 
1. О‘zga gapli qurilmalarning formal talqini.
2. Ko‘chirma gapli qurilmalarning sintaktik tuzilishi. 
3. Ko‘chirma gap va muallif gapining o‘rinlashuvi. 
4. О‘zlashtirma gaplarning sintaktik tuzilishi. 
5. Xulosa. 
О‘zga gapli qurilmalar sintaktik tuzilishi, nutqdagi vazifasi, ohangi, tarkibi jihatidan mustaqil 
tuzilmalar hisoblanadi. О‘zga gapli qurilmalar boshqalarning fikr-mulohazasini bayon qilish 
jarayonida o‘zga shaxs va so‘zlovchi nutqining qorishuvi natijasida yuzaga keladigan sintaktik 
birliklardir. О‘zganing gapi muayyan shaxsning fikrini muallif gapi orqali ifodalanishidir. “О‘zga 
gap” grammatik atama sifatida odatdagi o‘z lug‘aviy ma’nosidan (boshqa, o‘ziniki bo‘lmagan) 
farq qiladi. Bu atama muallif bayonigacha iste’molda, aloqa-aralashuvda bo‘lgan va ikkinchi marta 
qayta qo‘llanilayotgan barcha turdagi gaplarni anglatadi. Shu sababli o‘zga gap vazifasida nafaqat 
boshqalarning gapi, hatto muallifning o‘zi tomonidan ilgari aytilgan gapi ham qo‘llana oladi. Hatto 
qushlar, hayvonlar, ba’zi predmetlarning tovushi yoki ularga qilingan muomala ham o‘zganing 
gapi holida bayon etilishi mumkin. Masalan, 
“-Bu yoqda nima qilib yuribsiz?-dedim” 
(A.Q.) 
gapida o‘zganing gapi muallifning ilgari aytilgan gapini ifoda etsa, 
“Faqat buxgalteriya 
joylashgan xonadan cho‘t tovushi eshitilar edi: “shaq-shuq”
(O.) gapida o‘zga gap predmetning 
tovushini aks ettiradi.
Tilshunoslikda o‘zga gapli qurilmalarning, asosan, ko‘chirma gap, o‘ziniki bo‘lmagan o‘zga 
gap va o‘zlashtirma gapdan iborat ko‘rinishlari farqlanadi.
82
Tilshunos olim A.Abdullayev bu turga 
qo‘shimcha tarzda tematik, bilaterial, chog‘ishtirma va aralash turdagi o‘zga gaplarni ham 
ko‘rsatadi.
83
О‘zga gapning qayd etilgan har bir ko‘rinishi o‘zganing gapini bayon etish xarakteri 
hamda sintaktik vazifasiga ko‘ra farqlanadi.