Pul va banklar

20.8. Savdo balansi, to’lov balansi va ularning holati
To‘lov balansi - xalqaro operatsiyalarning balans hisobvarag‘i bo‘lib, bunda davlatning tovarlar, xizmatlar, kapitallarni olib kirish hamda olib chiqish ko‘rsatkichlarining nisbati ko‘rinishidagi barcha xalqaro aloqalari majmui pulda ifodalanadi.

To‘lov balansi – bu mamlakatning turli tashqi iqtisodiy munosabatlar bo‘yicha chetga to‘laydigan valyuta va chetdan kelib tushadigan valyutalarning xaqiqiy nisbatini o‘zida ifodalovchi, jamlovchi balans xujjatidir.

To‘lov balansi-xalqaro operatsiyalarning balans xisobvarag‘i, ya’ni bu-davlatning tovarlar, xizmatlar, kapitallarni olib kirish hamda olib chiqish ko‘rsatkichlarining nisbati ko‘rinishidagi barcha xalqaro aloqalari majmuining valyutadagi ifodasi.

Buxgalteriya nuqtai nazaridan, to‘lov balansi doimo tenglashgan ko‘rinishda bo‘lishi lozim. Ammo, haqiqatda esa, uning asosiy elementlari, bo‘limlari bo‘yicha tushumlar to‘lovlardan ortiq — aktiv qoldik; to‘lovlarning tushumlardan ortiq bo‘lishi — passiv qoldik xolatlar ko‘proq yuzaga chiqadi.

Shu sababli ham, to‘lov balansini tuzish hamda qoldiqlarni aniqlash alohida ahamiyat kasb etadi.

To‘lov balansi quyidagi asosiy bo‘limlardan tashkil topgan:

• savdo balansi, ya’ni tovarlarning olib kirilishi va olib chiqilishi o‘rtasidagi nisbat;

• xizmat va notijorat to‘lovlar balansi;

• o‘z ichiga tovarlar, xizmatlar va bir yoqlama to‘lovlar xarakatini oluvchi joriy operatsiyalar balansi;

• kapital va kreditlar xarakatining balansi;

• rasmiy valyuta zaxiralari bo‘yicha operatsiyalar.

Savdo balansi tovarlar eksporti va importi ko‘rsatkichlaridan tashkil etadi.