Пул ва банклар (1-модуль). Пул ва банкларнинг назарий асослари

2 – савол баёни: Пул тизими қуйидаги элементларни ўз ичига олади:
1. пул тизимини ташкил этиш тамойиллари;
2. пул бирлиги;
3. баҳо масштаби;
4. пулнинг турлари;
5. пул бирликлари ва белгиларини эмиссия қилиш тартиби ва
уларнинг таъминланганлик асослари;
6. пул муомаласини тартибга солишнинг усуллари;
7. мамлакатда пул оборотининг таркиби ва уни ташкил этиш.
Бозор қитисодиёти шароитида мамлакат пул тизими элементлари муҳим аҳамият касб этади, пул тизими элементларининг тўлиқ амал қилиши ва барқарорлиги миллий иқтисодиётининг ривожига ижобий таъсир кўрсатади.
Ўзбекистон пул тизимининг элементлари мамлакатимиз 1991 йилда мустақилликка эришгандан бошлаб ташкил топа бошлади. У ўз ичига қуйидагиларни олади.
– пул бирлиги «сўм» бўлиб, 1 сўм 100 тийиндан иборат;
– баҳо масштаби товарлар ва хизматларга бўлган талаб ва таклиф асосида белгиланади;
– муомалада қоғоз ва танга пуллар тўлов воситасини бажаради. Қоғоз пуллар 1, 3, 5, 10, 25, 50, 100, 200, 500, 1000 сўм қийматдаги банкнотлардан, танга пуллар 1, 3, 10, 50 тийин, 10, 25, 50 ва 100 сўмдан иборат;
– банкнот ва тангаларни эмиссия қилиш ва муомаладан қайтариб олиш Ўзбекистон Республикаси Марказий банкига юклатилган бўлиб, муомаладаги барча пуллар унинг мажбурияти ҳисобланади;
– Марказий банк пул – кредит сиёсати инструментлари асосида мамлакатда пул муомаласини тартибга солади;
– мамлакатда пул айланмаси ва нақд пулсиз ҳисоб – китоб шаклидан иборат бўлиб, пул айланиши таркибида асосий улуш нақд пулсиз ҳисоб – китоблар ҳиссасига тўғри келади. Марказий банк пул муомаласи айланмасини ташкил этади ва ҳисоб – китобларнинг шаклларини белгилайди.
Пул тизимини ташкил этиш тамойиллари –пул тизимини ташкил этишнинг асосий элементларидан ҳисобланди. Пул тизимини ташкил этишда давлат томонидан пул тизимини ташкил этишнинг тартиб ва қоидалари назарда тутилади. Таъкидлаш жоизки, бозор иқтисодиёти амал қилаётган барча мамлакатда муомалага пул белгиларини эмиссия қилиш, банк тизимининг таркиби бир – бирига ўхшасада ҳар бир мамлакатда пул – кредит ва молия сиёсатини амалга оширишнинг ўзига хос тамойиллари мавжуд.
Ушбу тамойилларнинг асосийлари қуйида келтирилган.