Пул-кредит сиёсати

Молиявий барқарорлик.

Молиявий барқарорлик - молия институтлари ва молия бозорларининг тўғри ишлаши учун аҳамиятли фактор ҳисобланиб, италиялик иқтисодчи ва EМB Ижроия Кенгашининг собиқ аъзоси Томмасо Падоа-Чиоппа айтганидек, “бутун молия тизимининг шаклланиши ва тутиб турувчи пойдеворини ташкил қилади”. Молиявий тизимни барқарорлигини таъминлаш, ҳақиқатан ҳам биринчи навбатда марказий банклар ташкил қилинишининг асосий сабабларидан бири эди (Гудхарт, 1988). 1960-йиллардаги юқори сегментли ва тартибга солинадиган Буюк Депрессиядан кейинги молиявий тизимлар шароитида молиявий барқарорлик катта иқтисодий таҳликалар туғдирмади, аммо у 1980 ва 1990 йилларда содир бўлган молиявий либераллаштиришдан кейин ва ҳатто ундан ҳам кўпроқ вақт ичида трендга чиққан мавзулардан бирига айланди. Молиявий барқарорлик учун жавобгарлик одатда молия институтлари ва бозорлар билан иш олиб борувчи назорат идоралари, марказий банк ва молия вазирлиги ўртасида тақсимланади.
Баъзи марказий банклар, шунингдек, банк назоратчилари (масалан, АҚШ, Буюк Британия ва евро ҳудудида) макропруденциал ваколатли органлар амалга ошириши билан фарқланади, бошқа баъзи мамлакатларда эса бундай эмаслигини кўриш мумкин (масалан, Хитой
ва Японияда). Муайян институционал келишувдан қатъи назар, пул- кредит сиёсати молиявий барқарорлик билан икки хил таъсир ўтказади. Биринчидан, банк-молия секторининг яхши ишлашида пул- кредит сиёсатини узатишнинг муҳимлиги масаласи. Шунинг учун ҳам марказий банклар молиявий барқарорликка катта қизиқиш билан қарайдилар ва ўзларининг мавжуд ваколатларидан фойдаланиб, банкларга фавқулодда ликвидликни таъминлаш учун пул сарфлайдилар ва охирги даражадаги қарз берувчилар сифатида қатнашадилар.

5.3.3-Расм. Жами банк маблағларининг ўзгариши, ЯИМга нисбатан фоизларда келтирилган. Дунёнинг энг йирик марказий банклари резервлари асосида.

Иккинчидан, носимметрик равишда пул-кредит сиёсати молиявий
барқарорликка кучли таъсир кўрсатади. Масалан, паст фоиз
ставкалари активлар нархини оширишга мойилдир ва бу банкларни кредитлаш стандартларини заифлаштиришга мажбур қилади. Худди шундай, миқдорий юмшатиш сиёсати ҳам активлар нархига катта ижобий таъсир кўрсатади.
Markaziy banklar egalik qiladigan katta moliyaviy vakolatlaridan foydalanib iqtisodiy jarayonlarga ta’sir ko’rsatishda cheklashlarga sabab bo’lmasliklari uchun, optimal foiz stavkalarini o’rnatishlari va o’zgartirishlari kerakmi (narxlari barqarorligi markaziy bank aralashuvi bilan buzilishi mumkinligi ham mumkin) degan muhim savol olimlarni doim mushohadaga chorlab keladi. Keyingi muhim savollardan biri markaziy banklar faqatgina jiddiy inqiroz holatlari yuz bergandan keyin iqtisodiy jarayonlar yo’nalishini tahlil qilib, “tozalovchi” vazifasida turishi lozimmi degan savoldir.