Pul-kredit orqali muvofiqlashtirish

6.2. Bank kassa oborotlarining 
prognoz
 hisob-kitoblarini
tashkil etish va uni amalga oshirish tartibi
0 ‘zbekiston R espublikasida naqd pul aylanmasini prognoz 
qilish m amlakatim izdagi banklar kassa aylanmalari prognozini 
tuzish y o ‘li bilan am alga oshiriladi.
R espublikam iz M arkaziy banki va MB XBB, shuningdek, tijorat 
banklari tegishli hudud b o ‘yicha kassa aylanmalari prognozini 
am alga oshiradi va pul muomalasi holatini tahlil iladi.
116

---

Respublikam izdagi banklar, kassa aylanmalarining prognozi 
mamlakatim iz iqtisodiy va ijtimoiy rivojlanishining taxm in qilina- 
yotgan hisob-kitobi ham da respublika bvudjeti k o ‘rsatkichlari 
asosida tuziladi.
Banklar kassa aylanmalarining choraklik bashorati tuzish uchun 
bankda asosiy talab qilib olinguncha depozit hisobvarag‘iga ega 
b o ‘lgan yuridik shaxslardan kassa buyurtm anomalarini oladilar.
Tijorat banklarining filiallari va filialga ega bo'lm agan tijorat 
banklari bashorat qilinayotgan chorakning boshlanishidan 30 kun 
oldin asosiy talab qilib olinguncha depozit hisobvarag‘iga xizmat 
k o ‘rsatilayotgan yuridik shaxslardan 1-ilovadagi shakl b o ‘yicha 
kassa buyurtm anomalarini oladilar.
O 'zbekiston Respublikasi M udofaa vazirligi, Ichld lshlar vazirli- 
gi, M illiy Xavfsizlilc xizmati, Favqulodda Vaziyatlar vazirligining 
harbiy qismlari va tashkilotlari (savdo v a tom osha tashkilotlari 
bundan mustasno) banklarga bashorat qilinayotgan chorakda tush- 
adigan ham da beriladigan naqd pullarning umum iy summalariga 
doir maTumotlarni m a ’lum qiladilar. Banklar bu summalarni kassa 
aylanmalari bashoratiga “B oshqa tushum lar” va “Ish haqiga beril- 
gan naqd pullar” moddalari bo 'y ich a kiritadilar.
K assa aylanmalari tushum manbalari va chiqimlar tarkibi 
b o ‘yicha 4-ilovadagi shaklga muvofiq qaydnom ada jamlanadi.
K assa buyurtm anom alarida k o ‘rsatilgan toTovlar summasi yuri- 
dik shaxslarga faqat ushbu buyurtm anom alar chegarasida naqd pul­
lar berilishini anglatmaydi.
Tijorat banklarining lari va shahobchaga ega b o ‘lm agan tijo­
rat banklari yuridik shaxslar faoliyatining bashorat hisob-kito- 
blari ham da pul tushumlarini k o ‘paytirish im koniyatlaridan kelib 
chiqqan holda ularning kassalariga tushadigan pullarning to ‘liq hi- 
sobga olinishiga alohida e ’tibor berib, yuridik shaxslardan olingan 
kassa buyurtm anomalarini ко"rib chiqadilar.
117

---

Banklar yuridik shaxslardan olingan kassa buym tm anom alarini 
к о ‘rib chiqish natijalari b o ‘yicha, zarur b o ‘lsa, m ijozlar bilan lcel- 
ishgan holda ularga aniqliklar kiritadilar.
Aholi va x o ‘jalik yurituvchi sub’ektlarga depozit hisobvaraqlar- 
dan naqd pullarning uzluksiz berilishi tijorat banklarining chorak, 
yarim yillik va um um an yillik ish yakunlarini sarhisob qilishda ular 
faoliyati samaradorligi va ishonchliligini baholashning eng muhim 
m ezonlaridan biri hisoblanadi.
Tijorat banklari pul-muomalasining holatini muntazam o'rgana- 
dilar, tahlil qiladilar va uni m ustahkam lash uchun amaliy choralar 
ko'radilar. Aholi va x o ‘jalik yurituvchi sub’ektlarning naqd pulga 
boTtan ehtiyojlarini ulam ing talabi b o ‘yicha uzluksiz qondirilishi- 
ni ta ’minlaydilar.
Tijorat banklari jism oniy shaxslarning bo‘sh pul m ablag‘larini 
omonatlarga jalb qilishga, jism oniy shaxslar darom adlarining naqd 
pulsiz tartibda omonatlarga o ‘tkazi!ishini kengavtirishga, tovar va 
xizm atlar uchun naqd pulsiz hisob-kitoblam i riiojlantirishga qara- 
tilgan faoliyatni am alga oshiradilar.
Shunipgdsk, yuridik shaxslar bilan kelishgan holda ulam ing 
kassalaridagi naqd pul qoldig’i limitlari, pul tushumlarini bankka 
topshirish tartibi va muddatlarini belgilaydilar.
N aqd pul m ab lag iarin ing har kuni kelib tushishi ustidan doimiy 
m onitoringi am alga oshirib, haiqatda tushgan tushum lar va beril­
gan naqd pullarning kassa aylanmalarining prognoz hisob-kitoblar- 
idan farq qilish sabablarini tahlil qiladilar. N aqd pul tushumlarining 
ko'payishini ta ’m inlash choralarini к о ‘rib, naqd pul zahiralari ho- 
lati va ulardan foydalanishni tezkorlik bilan boshqaradilar, shun- 
ingdek, b o ‘sh naqd m ablag‘lar yetarli hajm da b o ‘lishini taminlash 
m aqsadida ulardan oqilona foydalanishni am alga oshiradilar.
Tijorat banklarining filiallari va filialga ega boTm agan tijorat 
banklari pul m uom alasining holatini ham da bu holatni tavsiflov-
118

---

chi k o ‘rsatkichlarni tahlil qilish asosida pul muom alasini barqaror- 
lashtirish, aholi va x o ‘jalik yurituvchi sub’ektlarning naqd pulga 
bo ‘lgan ehtiyojlarini uzluksiz qondirishga qaratilgan takliflarni ish­
lab chiqishlari ham da joylardagi davlat hoqim ligi organlari muho- 
kam asiga k o ‘yishlari m aqsadga muvofiq.
MB XBB pul m uom alasiga doir ishlami tashkil etish maqsadida 
K oraqalpog'iston Respublikasi, viloyatlar va Toshkent shahridagi 
tijorat banklarining faoliyatini muvofiqlashtirib uning monitoring-