Pul bu umumiy ekvivalent sifatida qo’llaniladigan universal tоvarning alоhida turi bo’lib, bоshqa barcha tоvarlarning qiymati u оrqali ifоdalanadi

3. To‘lov balansi tuzishning metodologik asoslari.
To‘lov balansini tuzish XVF tavsiya qilgan usul asosida har bir bitim bo‘yicha ikkiyoqlama buxgalteriya yozuviga asosan olib boriladi. Balans hisob raqamining kreditida eksport, olingan daromad, passivlarning oshishi va aktivlarning kamayishi, debet tomonida – import, to‘langan daromad, passivlar kamayishi va aktivlar ko‘payishi aks ettiriladi.
To‘lov balansida mahalliy va chet ellik rezidentlar o‘rtasida amalga oshiriladigan barcha savdo operatsiyalari, xizmatlar, qimmatli qog‘ozlarni sotish va sotib olish, hadya va yordamlar hamda boshqa moliyaviy munosabatlar aks ettiriladi. Barcha operatsiyalar bo‘yicha yuzaga keladigan valutalar oqimi balansning tushumlar va chiqim (xarajat)lar qismlarida o‘z ifodasini topadi. To‘lov balansi ko‘pincha 1 yilga, ba’zi hollarda choraklik uchun ham tuzilishi mumkin.
Umumiy holda to‘lov balansida keltiriladigan barcha operatsiyalarni joriy operatsiyalari (eksport, import, foiz to‘lovlari va hokazo) va kapital harakatiga bo‘lish mumkin. Aniqroq tarzda bu moddalarni quyidagi jadvalda keltirishimiz mumkin.³
3-rasm

To‘lov balansi moddalari

1. Joriy operatsiyalar balansi (1.1+1.2+1.3)

1.1. Savdo balansi. tovarlar eksporti; tovarlar importi

1.2. Xizmatlar balansi. nofaktor operatsiyalar (fraxta, sug‘urta, turizm va boshqalar); kapital bo‘yicha xizmat (foydani o‘tkazish, foizlar olish); – mehnat bo‘yicha xarajatlar (chet elda ishlab topilgan pullarni uyiga yuborish va boshqalar)

1.3. Bir tomonlama transfertlar: xususiy pul o‘tkazishlar va hadyalar; davlat transfertlari

2. Kapital harakati balansi (2.1+2.2)

2.1. Xorijdan olingan sof investitsiyalar 2.2. Xorijdan olingan sof kreditlar: qisqa muddatli; uzoq muddatli

3. Xato va tushirib qoldirilgan moddalar.

To‘lov balansining kreditida mamlakat rezidentlari oladigan tushumlar, debetida mamlakatga kelib tushgan tovar yoki xizmatlar uchun rezidentlar tomonidan to‘langan valutalar oqimi aks ettiriladi.

To‘lov balansining debeti ma’lum bir davlatga kirib kelayotgan boyliklarni ko‘rsatadi. Chet elliklarni kreditlash debet operatsiyasi sifatida qaraladi, shuningdek, xalqaro import majburiyatlari sifatida ifodalanadi. Shuning uchun ham, mamlakatning maxsus rezervlarini ko‘payishi debetda aniqlanadi, kamayishi esa kreditda bo‘ladi.
To‘lov balansida jami kredit summasi jami debet summasiga teng bo‘lishi talab etiladi.