|
1. 6. Xarakteristikalaytuǵın hám Induktiv statistika tusunchalari.
Xarakteristikalaytuǵın statistika - alınǵan maǵlıwmatlardı túsindirme beriw hám klassifikaciyalaw, sonıń menen birge, vizuallastırıw (saylanǵan ayrıqshalıqlar esabı, qanalar, diagrammalar ) ushın alıp barılatuǵın empirik metodlar kompleksi bolıp tabıladı. Sonıń menen birge, ol jaǵdayda alınǵan maǵlıwmatlar múmkinshiligıy ózgesheligi kórip chiqilmaydi. Klassifikaciyalaytuǵın statisnikaning ayırım abzallıqları sonda, ol jaǵdayda zamanagóy kompyuter texnologiyalarınıń Múmkinshiligi úlken bolıp tabıladı. Oǵan klasterli analiz, gruppalarǵa ajıratılǵan hám bir-birine uqsaytuǵın ob'ektler hám tegislikte ob'ektlerdiń ulıwma táreplerin salıstırıwlawǵa, bahalawǵa múmkinshilik jaratıwshı kóp qırlı shkalalar kiredi.
Xarakteristikalaytuǵın statistika, statistikanıń bir bólimi bolıp, alınǵan
maǵlıwmatlardıń ulıwma klassifikaciyalaw hám usınıw ushın qollanıladı. Xarakteristikalaytuǵın
statistika tómendegi jaǵdaylarda isletiledi:
1. Maǵlıwmatlar jıynaw ;
2. Maǵlıwmatlardı taypalaw ;
3. Maǵlıwmatlardı ulıwmalastırıw ;
4. Maǵlıwmatlardı usınıw.
Úyrenilip atırǵan maǵlıwmatlardıń jáne de keńlew qásiyetleri haqqında oyda sawlelendiriwge
ıyelew ushın induktiv statistika qollanıladı.
Xarakteristikalaytuǵın statistika sheńberinde tómendegi texnikalıq processlerdi ámelge asırıw múmkin:
a) maǵlıwmatlardı grafik usılda usınıw ;
b) maǵlıwmatlardı keste kórinisinde usınıw ;
c) dispersiya, dispersiyaning kvadrat túbiri, mediana sıyaqlı ulıwmalastıratuǵın
statistikalardıń qollanılıwı.
Induktiv statistika - matematikalıq itimallar teoriyasına tiykarlanǵan texnika
bolıp, bas kópshiligilik jáne onıń reprezentativligini belgileydi.
Induktiv statistikanıń wazıypası, eki tańlamaning hár biri kópshiligilikke qanshellilik jaqınlıǵın tastıyıqlawdan ibarat hám de qandayda bir tańlanmada alınǵan nátiyjeni, sol tańlanma alınǵan nátiyjelerine ámeldegi qılıw múmkinligin tekseriwden ibarat.
Basqasha etip, aytqanda induktiv statistika (induktsiya - az-kem xodisalardan
ulıwma nátiyje shıǵarıw, ayırım faktlardan ulıwma juwmaqqa keliw) jolı menen kóp sanlı ob'ektlerge kishi
Gruppalarǵa baqlaw yamasa eksperiment jolı menen anıqlanǵan ol yamasa bul jaǵdaydı ulıwmalastırıw múmkinlagini anıqlaw imkaniyatın beredi.
1. 7. Bas kópshilig ilik tańlanma hám reprezentativlik túsinikleri.
Bas kópshiligilik - izertlewshin qızıqtırǵan barlıq sapalar, ayrıqshalıqlardı ózinde
kórinetuǵın etedi. Psixolog -izertlewshi bárháma úlken sanlı gruppa ishinen málim bir gruppanı tańlap aladı. Statistikada bul gruppa bas kópshiligilik dep aytıladı. Bas kópshiligilik psixolog kóp sanlı hám túrli rayon kisiler arasından tańlap alınǵan hám málim bir qásiyetleri úyrenilip atırǵan kisiler toparı bolıp tabıladı. Gipotetik tárepten bas kópshiligiliktiń shegarası hám sanog'i joqday tuyuladi. Biraq ámeliy tárepten bunday emes, bárháma psixologiyalıq izertlewdiń wazıypasınan hám úyrenilip atırǵan ayrıqshalıqlardıń xarakteristikasınan kelip shıǵıp, bas kópshiligilik shegaraların belgilew múmkin. Bas kópshiligilik ózgeriwshileri N menen belgilenedi. Tańlanma dep, izertlew ótkeriw ushın bas kópshiligilikten ajıratıp alınǵan hár bir gruppashalar elementleri - sinaluvchilar, respondentler, qatnasıwshılarǵa aytıladı.
Bunda psixolog tárepinen úyrenilip atırǵan tańlanmaning bólek elementi
respondent, sinaluvchi dep júritiledi. Tańlanma kólemi «n» dep belgilenedi.
Tańlanmadan sanı ikkidan kem bolmawi kerek. Statistikada kishi (n<30 ), orta
(30100) tańlanma parıq etedi. Bas kópshiligilik hám tańlanmaga mısal keltirsek, ol halda kóz aldımızǵa keltiremiz, psixolog -izertlewshi OTM studentleriniń logikalıq oylawın úyreniwshi hám óziniń rawajlandırıw programmasın islep shıǵıwshı. Onıń izertlewden alǵan nátiyjeleri respublikanıń barlıq studentlerine engiziliwi múmkin.
Onıń ushın psixolog, respublika barlıq studentleriniń
logikalıq oylawın úyreniwi kerekmikan? Álbette bunıń múmkinshiligi joq.
Izertlewshi tek málim bir gruppa sinaluvchilarining qásiyetlerin úyrene aladı.
Bul jerde málim bir joqarı tálim shólkemi studentler toparı - bul bas kópshiligilik.
Psixolog izertlew ob'ekti etip tańlap alǵan joqarı oqıw ornı studentleri (shegaralanǵan muǵdardaǵı qatnasıwshılar ) tańlanma bóle aladı. Tańlanmaning reprezentativligi bolsa, izertlewshi psixolog aldında turǵan tiykarǵı máselelerden biri bolıp tabıladı.
Tańlanmaning reprezentativligi dep, izertlew ushın ajıratıp alınǵan
tańlanmaning ulıwma belgileri, sapaları, xaraktistikasi bas kópshiligilik sapaların
kórinetuǵın etiwine aytıladı. Mısal ushın, izertlewshi-psixolog 5-san orta
ulıwma bilim beriw mektep joqarıda klass oqıwshılarınıń addiktiv hulq-atvorini anıqlaw maqsetinde izertlew ótkerip alıwshı. Onıń ushın ol, 5-mekteptiń 6, 9, 8 klasslarınıń Hár birinen qálegen muǵdarda ulıwma sanı 30 kisin tańladı. Biz bul jerde psixologdıń tańlanmasi reprezentativ dep ayta alamızba? Álbette joq! Tańlanma reprezentativ bolıwı ushın psixolog 5, 6, 7, 8 hám 9 klaslardan hár birinen teń muǵdarda oqıwshılardı izertlewge tartıwı kerek. Sondaǵana onıń tańlanmasi reprezentativlikning barlıq talaplarına juwap beredi. Hár bir tańlanma reprezentativ bolıwı kerek hám bas kópshiligiliktiń qásiyetlerin (salıstırǵanda kem muǵdarda ) ózinde sawleleniwi kerek.
Tańlanmalar ózgeshelikine kóre, baylanıslı hám baylanıslı bolmaǵan tańlanmalarga bólinedi. Baylanıslı tańlanmalarga, izertlewden aldın málim bir sapalar úyreniliwi aldınan belgileniwine aytıladı. Úyrenilip atırǵan ayrıqshalıqlar qandayda bir korrektsion process engizilishidan aldın hám keyin belgilep alınadı. Mısal ushın mektep oqıwshılarınıń emotsional turaqlılıǵın uyreniledi hám gúzetilgen emotsional biyqararlıq (yıǵlaw, qáhár qılıw, agressiya, anıq maqsetke yo'nalmaganlik) korrektsiya etiledi. Psixolog izertlewshi oqıwshılar menen bir qatar rawajlantiruvchi trening shınıǵıwlar ótkeredi. Izertlewden keyin oqıwshılar emotsional turaqlılıǵın qayta tekseriledi hám trening programmasınıń natiyjeliligi tekseriledi. Úyrenilgen oqıwshılar toparı baylanıslı tańlanma dep ataladı. Baylanıslı bolmaǵan tańlanmalarga onıń elementleri tosınarlı tárzde alınǵan
bolsa, tańlanma ǵárezsiz, baylanıslı boladı. Eger tańlanmada málim bir belginiń
áhmiyeti ámeldegi bolsa, ol halda bul elementler, málim bir belginiń belgileri
dep júritiledi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
