|
Seminar mashg’uloti uchun savollar:
1.XIX yuzaga kelgan psixologik sohalar?
2. XIX yuzaga kelgan psixologik soha vakillari ilmiy amaliy ishlari?
3 .Zoopsixologiya sohasining yuzaga kelishi?
Topshiriq.Klaster
XIX yuzaga kelgan psixologik soha vakillari ilmiy amaliy ishlari ketma-ketlikda ifodalang?
Darslik va o‘quv qo‘llanmalar ro‘yxati:
1. N. S. Jo‘rayev, D.A. Saliyeva, N. A. Sultonova “Psixologiya tarixi” Toshkent “Noshir” -2019y;
2. Davletshin M.G. “Psixologiya tarixi” dastur. T. -1996-y.
3. David G. Mayers “Psychology ninth addition in moduls” 2010-y
4. Nishonova Z. T. “Psixologiya tarixi” T -2002-y.
8. Xayrullayev M.M. “ 0‘zbekistonda ijtimoiy-falsafiy fikrlar tarixidan lavhalar”. Toshkent -1995-y.
9. E. G‘oziev “Tafakkur psixologiyasi” Toshkent. 0 ‘qituvchi - 1990-y.
Elektron ta’lim resurslari
1. www. pedagog. uz
2. www. Ziyonet. Uz
18-Seminar mavzusi: XIXasrda hayotni tabiiy ilmiy tushuntirish konsepsiyalari va hujayralar nazariyasi va refleks haqida ta’limot.
Reja:
1. Refleksologiyaning vujudga kelishi
2. Refleksolog vakillari g’oyalari
Mustaqil fan sifatida psixologiya uchun bixeviorizm va refleksoiogiyaga qarshi kurashda Moskva, Leningrad (Sankt-Peterburg) oliy
o‘quv yurtlari va boshqa tadqiqot muassasalarining psixologlari aktiv
ishtirok etdilar. Mexanistik qarashlaming yaroqsizligini ko‘rsatuvchi
asarlar nashr qilindi. Psixologiyadagi mexanistik oqimlarga qarshi
kurashda psixologiyaning predmeti — ong haqidagi masala katta o‘rin
egalladi. Bixeviorizm tarafdorlari, Bexterev va uning izdoshlari, refleksologlar
ong masalasini o‘rganishni e’tibordan chetda tutgan psixologiyani vujudga keltirish mumkin deb hisobladilar. Bu qarashlarga qarama-qarshi
o‘laroq, professor Kornilov rahbarligidagi psixologlar psixologiya
predmeti faqat xulqning tashqi alomatlarinigina emas, balki insonning
sub’ektiv kechiriklarini ham o‘rganishdan iborat bo‘lmog‘i kerak, deb
hisobladilar.
Ongning psixologlar tomonidan o‘rganilishi mumkin va zarur ekanligiga, ayniqsa, L.S. Vigotskiy qat’iy rioya qildi. Bu borada u «Ong xulq psixologiyasining muammosi sifatida» degan maxsus maqola yozdi. Psixologiya sohasida ikki frontga, ya’ni empirik psixologiyaning sub’ektivizm va idealizmga qarshi, bixevioristlar va refleksologlarning mexanizmga qarshi olib borgan kurashi faqatgina psixologiyaga emas, balki filosofiyaga ham taalluqli edi. Bu kurashning yakunlari quyidagilarda ifodalandi: Empirik psixologiya o‘zining inqilobdan oldingi
mavqeini yo‘qotdi, u o‘qitish predmeti sifatida uzil-kesil siqib chiqarilgan edi.
Refleksologiya vakillari o‘z nuqtai nazarlarini yanada qattiq turib
himoya qildilar. Lekin ular ham tanqid ta’sirida o‘zlarining xatolarini
tan olishga majbur bo‘ldilar. Bu jihatdan, ayniqsa, filosofik munozaralar (1927-1929-y.) katta natijalar berdi, munozaralar filosofiya frontida
mexanitsistlamiig batamom tor-mor bo‘lishi bilan tugadi.
Bexterev (u vaqtda o‘zi mahrum edi) shogirdlaridan bir guruhi
«Refleksologiyani yoki psixologiyani» va «Refleksologiya va uning
yondosh fanlariga munosabati» degan ikkita ko‘rsatma (broshyura) chiqardilar. Bunda ular o‘zlarining oldingi fikrlarining yanglish
ekanligini e’tirof etdilar. Ular o‘z xatolarini, refleksologiya hali inson
xulqini to‘la-to‘kis holiga, ya’ni uning qiliqlari va xatti-harakatlarida
olib mukammal tekshirish darajasiga ko‘tarilganicha yo‘q, degan bahona bilan izohladilar. Ular psixikaning realligini o‘rganish zarurligini e’tirof etadilar. 1930-1931-yillarda refleksologiya aslida tugatilgan
edi. Komilovchi psixologlar gruppasining ishlari faqat empirik va
sub’ektiv psixologiyani tanqid qilish bilangina cheklanib qolmadi.
Tanqid jarayonida yangi psixologiya sistemasini tuzish bo‘yicha ham
ishlar olib borildi. Bu psixologlaming aytishicha, yangi psixologiya
sistemasi marksistik fan bo‘lishi kerak. Lekin bu faqat niyat edi, holos.
Aslida esa K. N. Kornilov psixologiya predmetini tushunishning o‘zida
bixevioristlar va refleksologlar bergan ta’rifga asoslangan edi.
К. N. Kornilov ta’limoti nuqtai nazaricha, psixologiyaning predmeti
inson xulqini to‘la-to‘kis holicha, ya’ni uning qiliqlari va xatti-harakatlarini o‘rganishdir. Muayyan muhitdagi organizmning reaksiyalari
xulqniig alohida elementlari deb hisoblandi. Xulqning elementlari
bo‘ Igan reaksiyalarhaqidagi ta’limotKomilov maktabi psixologiyasida
markaziy o‘rinni egallardi. «Bizpsixologiyada nimani o‘rganmaylik, —
deb yozgan edi Kornilov,— aslida reaksiyani o‘rganamiz, chunki
reaksiya xulqimizning barcha eng murakkab, yuksak va nozik shakllaridan iboratdir. Yangi psixologiya bitta metodni, bu ham bo‘lsa
reaktologik metodni biladi». Lekin xulq va reaksiya tushunchasi
bixevioristlar va refleksologlarga qaraganda, boshqacha tushuntiriladi, jumladan xulq va reaksiya tushunchalarining mazmuniga nervfiziologik va mushak harakatlaridan tashqari, yana psixik moment, ong
momenti ham kiritilgan edi. Lekin K. N. Kornilov psixika va ongni
reaksiyada ishtirok etadigan va uni organizmning tashqi muhitga nisbatan javob harakati bilan birgalikda ro‘y beradigan passiv bir narsa
debgina tushundi. Psixik moment esa faqat inson kechinmalaridagi
reaksiyalarning sub’ektiv ifodasi deb tushunildi, holos. U reaksiya
tushunchasiga psixik, ongli momentlami kiritar ekan, buning bilan u
go‘yoki sub’ektiv empirik psixologiyaning bir tomonlamaligini bartaraf qilmoqchi bo‘ladi. K. N. Kornilovning fikricha, psixologiyani
shunday tushunilsa, «inson xulqidagi ob’ektiv va sub’ektiv hodisalarning organik sintezi» kelib chiqadi. 1926-yili professor K.N. Kornilov o‘z psixik nazariyasining namunasi sifatida «Psixologiya» darsligini chiqardi. Keyingi yillarda bu
darslik (1931-yilgacha) mayda o‘zgartirishlar bilan bir necha marta
nashr qilindi. Aslida bu «psixologiya darsligi»da psixologiyaga doir
hech narsa yo‘q edi. Psixika haqidagi masala faqatgina bosh qismida, u
ham bo‘lsa reaksiyaning tarkibiy momenti sifatida eslatilib o‘tilar edi.
Psixologiya xulq haqidagi fan sifatida talqin qilinar edi. Xulq organizm reaksiyalarining yig‘indisi, deb tushunilar edi. Butun psixologiya
sistemasi tug‘ma va hosil qilingan, oddiy va murakkab reaksiyalami
bayon qilishdan iborat qilib qo‘yilgan edi, aslida esa bu darslikda
bixevioristik va refleksologlar ta’limoti qisqacha bayon qilingan edi,
holos (shuning uchun ham bu darslik keyinchalik «reaktologiya darsligi» deb atalgan edi).Shu narsani ta'kid lash kerak-ki, o‘sha vaqtlarda,
bixevioristlar va refleksologlaming siquvi ostida psixologiyani xulq haqidagi fandir deb ta’riflash keng tarqalgan edi. Agar 1923 va 1924-yillardagi s’ezdlar psixonevrologiya fanlari sohasidagi s’ezdlar deb atalgan bo‘lsa, 1930-yildagi psixologiya esa, inson xulqini o‘rganishn masalalariga bag‘ishlangan edi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
