Psixologiya pániniń predmeti hám rawajlaniiw tariyxi. Ulıwma psixologiyanıń predmeti hám wazıypaları

Abu Rayxan Beruniy - Xorezmli alım Abu Rayxan Beruniy (973 – 1048) onıń psixologiyalıq kózqarasları – biliw prosessleri seziwden baslanıwı hám oylawǵa kóteriledi belgili nárselerden belgisiz nárseler hám hádiyselerdi biliwge qaray rawajlanıp baradı. Biliw prosesslerinde sezimlik biliw – seziw, qabıl etiw, este saqlawǵa bularsız tabiyat hádiyseleri haqqında pikirdi payda etiw múmkin emes dep keltiredi.
Biliw procesinde baqlaw, salıstırıw úlken áhmiyetke iye ekenligin aytadı. Insannıń este saqlawınıń jaqsı bolıwı barlıq nárselerge jaqsı tez, hám ańsat este qaladı deydi.
Alisher Nawayı (1441 – 1501) dúnya júzi iliminde óshpes iz qaldırǵan ullı ózbek shayırı, alımı, oyshılı bolıp tabıladı. Onıń filosofiyalıq – insan óziniń bes seziw aǵzaları arqalı sırtqı dúnyanı bilip aladı. Durıs anıq maǵlıwmatlarǵa iye boladı, olardı miyde oylaw járdeminde ulıwmalastıradı, qayta isleydi, keyin ala juwmaq shıǵaradi deydi.
Psixikanıń is – háreket nızamların túsiniwde seziw organları hám nerv sisteması jumısın úyrengen fiziologlardıń jetiskenlikleri úlken áhmiyetke iye. Qabıl etiudiń psixofiziologiyası boyınsha birinshi izertlewler XI ásirde arab ilimpazı Ibn al – Xaysam tárepinen baslandı, ol kóriw arqalı qabıllaw prosesinde tuwrı optik nátiyjelerge sanalı túrde bolmasa da qosımsha psixikalıq aktler qosıladı hám nátiyjede qorshaǵan átiraptaǵı zatlardıń, onıń kólemi hám t.b. formasın qabıl alıw payda bolatuǵınlıǵın ashtı. Obektlerdi tolıq qabıllaw ushın kózler háreketi – kóriw kósheri awısıwı zárúr. Usınıń nátiyjesinde organizm avtomatik túrde operasiyanı ámelge asıradı.
4. Pedagog iskerliginde psixologiyanıń jetekshi áhmiyetke iye ekenligi. Psixologiyanı bilmey turıp pedagogikalıq xızmeti ámelge asıra almaymız. Psixologiyanı biliw tálim hám tárbiyalıq jumıslardı alıp barıwda júdá áhmiyetli. Balalardıń psixologiyalıq ózgesheliklerin, individual ózgesheliklerin, biliw processleri, qarım – qatnası, shaxs sıpatında qáliplesiwi haqqında ilimiy bilim hám kónlikpege iye bolmay turıp olarǵa maqsetke muwapıq tálim hám tárbiya berip bolmaydı.
Hár qanday pedagogikalıq ámeliyat, sonıń menen birge ayırım pedagoglardıń “tárbiyalıq aktlerinde” túrli dárejede qáliplesken psixologiyalıq kózqaraslarǵa súyenedi. Bunday kózqaraslar stixiyalı – adamnıń ómiri dawamında hám maqsetli túrde - psixologiya páninde qáliplesken teoriyalıq qatnaslar menen tanısıw procesinde, arnawlı túrde jaratılǵan sharayatlarda psixologiyalıq kompetentliktiń qáliplesiwi menen kózge taslanadı. Oqıtıwshınıń balalarǵa bolǵan sezimleri olardıń keleshegi xaqqında ǵamxorlıǵı, balanı túsiniwge háreket etiw, onıń ishki dúnyasına kirip barıw, olarǵa ashıq kewillilik penen múnásibette bolıw, payda bolǵan mashqalaların sheshiwge járdem beriw sıyaqlı háreketlerde sáwlelenedi. Balanıń jas hám individual ózgesheliklerin biliw oǵan pedagogikalıq tásir jasawdıń nátiyjeli bolıwın támiyinleydi. Keleshektegi pedagog qánigelerdi psixologiyalıq bilim, ilimiy teoriyalıq maǵlıwmatlar menen suwǵarıw hám kónlikpeler menen qurallandırıw arqalı zamanagóy oqıtıwshınıń zaman menen teńday adım taslawına múmkinshilik jaratqan bolamız.