Psixologiya fan sifatida

---

Psixologiya fan sifatida 
1.
Psixologiya fani predmeti vazifalari ob’ekti va ahamiyati. 
2.
Psixologiyaning mustaqil fan sifatida shakllanishi psixologik maktablar. 
3.
Psixologiya fani rivojlanishining zamonaviy tendentsiyalari 
Psixolog-mutaxasislar tayyorlash muammolari. 
 
1.Psixologiya fani predmeti vazifalari ob’ekti va ahamiyati. 
Inson mavjud ekan, u o’z hayotiy tajribaciga asoslanib, u yoki bu holda idrok etish, 
olamni anglash, narsa va hodisalarni ajratish kabi xususiyatlarga ega ekanligi haqida o’ziga 
o’zi hisob beradi. Biz kunda qushlarning sho’x navosini, musiqa asboblarining xonishini, 
inson nutqini, uchib o’tayotgan samolyot shovqinini eshitamiz, atrofimizni o’rab turgan 
narsa, daraxt, hayvonlar, mashinalarni ko’ramiz. Ularning rangi va hajmini ajrata olamiz. 
Mazkur jarayonlar insondagi aks ettirish xususiyati bilan chambarchas bog’liq. 
Psixologiya fanining predmetini tahlil qilishda asosiy e'tiborni quyidagilarga qaratish 
lozim. Jumladan, shaxs haqida fikr yurituvchi fanlar sirasiga psixologiya va pedagogika 
fanlarini kiritish mumkin. Shunga ko’ra pedagogika shaxsni ta'limtarbiya jarayonida kamol 
topishini tadqiq qilsa, psixologiya shaxsda kechadigan ruhiy jarayonlarni o’rganadi. 
Shundan xulosa qilishimiz mumkinki, psixologiya fanining predmetini - shaxsning 
psixikasi va uning psixologik xususiyatlari tashkil qiladi. Psixologiya 
so’zining lug’aviy 
ma'nosi grekcha psyuxe - jon, ruh, logos - fan, ta'limot
degan ma'noni anglatadi. 
Psixologiya fan sifatida psixik faktlar, ularning qonuniyatlari va mexanizmlarini o’rganadi. 
Psixologiya asosan psixikani keng doirada tadqiq qiladi. Shunga ko’ra psixikaning yuzga 
keltiruvchi asosiy psixik faoliyatlari ko’rsatilgan. Aynan psixik faoliyatlar quyidagi 
jarayonlarni o’z ichiga oladi: - bilish faoliyatlari: diqqat, nutq, faoliyat; - bilish jarayonlari: 
sezgi, idrok, xotira, xayol, tafakkur; - shaxsning, hissiy, irodaviy sohasi: - hissiyot, iroda; 
- shaxsning individual psixologik xususiyatlari: temperament, xarakter, qobiliyat. 
Shunga muvofiq bir qator olimlar tomonidan psixikaga ta'riflar berilib, uning 
mazmun mohiyati ochib berilgan. Jumladan, professor M.G.Davletshin fikricha, psixika 
deganda - oliy darajadagi materiyaning (miyaning) xususiyati tushunilib, u ob'ektiv 
borliqni aks ettirilishida namoyon bo’ladi, sub'ekt faoliyatini ma'lum maqsad asosida 
yo’naltiradi hamda xulq-atvor negizida shakllanadi, professor V.M.Karimova fikricha 
psixika - inson ruhiyatining shunday holatiki, u tashqi olamni (ichki ruhiy olamni) ongli 
tarzda aks ettirishimizni, ya'ni bilishimiz, anglashimizni ta'minlaydi. Psixika bu aks 
ettirishdir. Jonli va jonsiz tabiatda aks ettirishning o’ziga xos usullari mavjud. Aks ettirish 
jarayonini quyidagicha ifodalash mumkin. 
Jonsiz materiya uchun aks ettirishning mexanik, kimyoviy va fizik turlari xosdir. 
Masalan, ko’zguning aks ettirishi, suvdagi ta'sir va boshqalar. Jonli materiya uchun aks 
ettirishning fiziologik, psixik aks ettirish turlari xos bo’lib, ong va o’zini-o’zi anglash uning 
eng yuqori bosqichidir. Psixik aks ettirish quyidagi xususiyatlarga ega: 1) ob'ektiv borliqni 
to’g’ri aks ettirish imkoniyatini beradi; 2) shaxsning faoliyati davomida mukammallikka 
erishib boradi; 3) doimo rivojlanib va takomillashib boradi. 4) Shaxsning individualligi 
orqali namoyon bo’ladi. 

---

Psixologik vokelik-fakt deganda subʼektning ichki kechinmalarining tarkibiy 
kismlarn bilan bir katorda ularning obʼektiv 
1iakllari (xulk-atvor, tana xarakati, jarayoni, faoliyat maxsuli, ijtimoiy-madanny 
xodisalar) orkali psixikaning xususiyatlari, \o - 
latlari, konuniyatlarini urganish tush uniladi. Boshkacha suz bilan 
aytganda, inson ongidan tash kari, unga boglik bulmagan xolda xukm 
suruvchi obʼektiv borlik. yaʼni atrofimizdagi narsa va xodisalar, 
muxit. sharoit va bosh qalarning isixikada aks etishi psixologik 
vokelik deb ataladi. 
Sh unday kilib, yukorida biz psixologiya toʼgrisidagi tasavvurlar, un i n g predmeti 
xamda unga kiruvchi ilmiy tush unchalar, psixol ogik xolatlar, vokelik yuzasidan fikr 
almashdik, ilmiy psixologik 
materiallar oʼrtasidagi bogliklik va tafovut boʼyicha muloxaza 
yuritdik. 
Bugungi kunda psixologiya tutrisidagpia emas. balki unish 
soxalarn boʼyicha xam boy ilmiy materiallar toʼplangan. J axon psixologiya fani 
tajribasidan mana bunday soxalar mustakil tadkikot 
iredmetiga ega ekanligi xakida ishochli dalillar mavjuddir: mexmat 
psixologiyasi 
(injenerlik 
psixologiyasi. 
aviatsiya 
psixologiyasi. 
kosmik 
psixologiyasi), pedagogik psixologiya (taʼlim psixologiyasi. 
tarbiya psixologiyasi, oliy maktab psixologiyasi, maxsus psixologiya, 
isteʼdod psixologiyasi) tibbiyot psixologiyasi (psixoterapiya, psixogigiena, 
psixofarmokologiya. patopsixologiya), yu ridik psixologiya 
(mexnat tuzatish. sud psixologiyasi, sud psixologik ekspertizasi) 
xarbiy psixologiya, savdo va reklama psixologiyasi, sport psixologiyasi. yosh 
psixologiyasi, kiyosiy psixologiya, psixofiziologiya, eksperimental va amalni psixologiya 
kabilar. 
Psixologiya predmeti kuyidagilarni kamrab olishi zarur: 
1) psixologik bilish jarayonlari (sezgi, idrok, xotira va xokazo) 
2) psixikaning shakllari (faoliyat, xulk, muomala), 
3) psixikaning xolatlari (kayfiyat, xayolparishonlik kabilar). 
4) psixikaning xodisalari, 
5) psixikaning' xislatlari, fazilatlari. sifatlari. xossalari, 
6) psixikaning konuniyatlari, 
7) psixikaning mexanizmlari, 
8) psixik sharoit, muxit, vaziyat, 
9) uzaro sababiy boglanishlar, 
10) tadkikot metodlari, vositalari, materiallari, printsiplari 
va xokazo. 
5. Psixika va aks ettirish 
Psixika - bu yuksak darajada tashkil topgan materiyaning sistemali xossasi 
(xususiyati), sub’ekt tomonidan ob’ektiv borlikni 
faol aks ettirish, mazkur borlik manzalarini sub’ekt o‘zidan uzoklashtirmay 
ifodalashi, xuddi shu asnoda uz xulkini va faoliyatini 
shaxsan boshkarishdir. Psixikada utmishning. chozirgi davr va kelasi 

---

zamonning xodisalari ifodalangan, tartibga solingandir. O‘tmish 
hodnsalari inson xotprasida mujassamlashib, shaxsiy tajribalarda 
namoyon buladi. Hozirgi zamon akliy jarayonlar, chissiy kechinmalar, 
obrazlar va tasavvurlar majmuasida ifodalanadi. Kelajak esa turtkilarda, maksad, 
ezgu niyatlarda, shuningdek, fantaziya, vijdon azobi, 
armon va tushlarda aks etadi. Inson psixikasi cham anglanilmagan, 
cham ash lanilgan xususiyatga ega bulib, anglanilmagan psixika uz navbatida 
chayvon psixikasidan sifat jichatidan keskin tafovutga va 
ustuvorlikka ega. 
Tashki ob’ektlarning psixika shaklida maxsus tana a’zolari 
kurilmasining faol va ilgarilab in’ikos etishi sharofati bilan 
mazkur ob’ektlarning xususiyatiga mutlako mutanosib harakatlarni 
am&chga 
oshirish 
imkoniyati 
yuzaga 
keladi. 
Shu 
bilan 
birga 
psixikawww.ziyouz.com kutubxonasi 
ning vaziyat ustuvorligi va kidiruv faolligi tufayli organizmning 
tarkiblari urtasida yashash uchun kurash ruyobga chikadi. 
Xuddi shu boisdan psixikani aniklovchi asosiy belgilari mavjuddir: predmet muxiti 
obrazini aks ettirish, tirik tana a’zolarining xarakat kilish, ularning mazkur muxitda 
oriyentatsiyasi. u bilan 
alokaga kmrishish extiyojidan koniknsh, tugri alokalar teskari aloka 
kilish prinsipi bo‘yicha aks ettirish to‘g‘rnligini nazorat kilish kabilar. Insonning 
nazorat instansiyasi sifatida ijtimoiy amadpyog 
xizmat kiladi. Teskari aloka sharofati tufayli obraz bilan xarakat 
natijasini takkoslash amalga oshiriladi, paydo bo‘luvchi xolat bu 
natijasidan oldinrok sodir bo‘ladi, chunki u borlikning o‘ziga xos 
modeli sifatida yuzaga kelish imkoniyatiga ega. Genetik kelib chikishiga binoan, 
psixika o‘zining reflektor tnpiga va tarixiga ega 
bo‘lgan aloxida smklli tizim sifatida ro‘yobga chikkan. Reflektorlik 
organizm xayotining ob’ektiv sharoitlari birlamchiligini bildiradi. Idrok kiliiuvchi 
mazkur tizimning tarkibiy kismlari ijro 
etuvchanligi, xarakatlarning maksadga yo‘nalganligiga. obraz ta’siriga «teskari» 
konuniy o‘tish jarasni xisoblanadi. Psixikaning' 
reflektor tabiatining birinchi shunday ilmiy tal kin i rus fiziologi I.M.Sechenov 
tomonidan amalga oshirilgan bo‘lib. bir kancha asrlar davomida psixika aloxida tanasiz 
narsa, uni xarakatga 
keltiruvchi, uni nerv jarayoni bilan almashtiruvchi. unga tenglashtiruvchi mexanik 
materialistik yo‘nalishga kuchli zarba edi.