Psixogen anoreksiya va shu kabi
boshqa simptomlar
Psixogen anoreksiya atam asi 1868-yiIi W. G ull tom onidan tak lif
qilingan. Ishtahaning kayfiyatga g'oyat bog'liqligi shubhasizdir. «Kecha
ovqatni ishtaha bilan tanovul qiluvdim », «Bugun kayfiyalim buzildi,
hech narsa yegim kelm ayapti» kabi iboralarni tez-tez eshitib turamiz.
S ta tistik m a ’lu m otlarga k o ‘ra, m elan x o liy alar va sik lo tim iy a lard a
anoreksiya 40 foiz bemorlarda kuzatilarkan. Ishtahaning pasayishi ularda
ta ’m va hid bilishning buzilishi bilan kechadi («Bu ovqatning umuman
mazasini sezmayapman, hidi ham yomon»). Agar bemor o ‘ziga yoqmagan
ovqatni yesa (u sifatli bo'lishidan q a t’i nazar), k o ‘ngli aynib, qusadi,
h a tto k i ichi ketad i. M a b o d o , ich k etishi to ‘x tam a sa
va bem o rg a
« o v q atd an zaharlan ish» yoki «dizenteriya» tashxisi q o 'y ilsa , un d a
yuqorida qayd qilingan belgilar uzoq vaqt davom etadi.
Ba’zan bemorlarda ishtahaning kuchayib ketishi (bulimiya) kuzatiladi.
Som atik depressiyaga uchragan b em orlar b a ’zan ovqatni ju d a k o ‘p
iste’mol qilishadi, lekin qornilari to ‘yganini bilishmaydi. Bir bemorning
bir buxanka non, bir lagan osh va uch choynak choy ichib to'ym aganining
guvohi bo‘lganmiz. U «Oshqozonim cho'zilib ketgan boMsa kerak», deb
terapevt va ja rro h la rg a m aslah atg a boradi, paraklin ik va la b o ra to r
tekshirishlardan o ‘tadi. Bem orda organik
kasallik aniqlanm aydi va u
psixonevrologga m aslahatga yuboriladi,
Bemordagi bu holat oilaviy m ojarolardan so'ng paydo boMgan (umr
yoMdoshi unga xiyonat qilgan). Psixogen sim ptomlar rivojlanishi bilan
tashqi salbiy ta ’sir orasida m antiqiy bogManishni kuzatish m um kin.
M a sa la n , b em orning rafiq asin i o 'z in in g c h o y x o n ad ag i u lfa td o sh i
«yoMdan» urgan.
Bulimiya va polifagiya (k o ‘p suyuqlik ichish) m exanizm ini t yish
h iss in in g y o 'q o lis h i b ila n tu s h u n tir is h m u m k in . Bu m a r k a z la r
g ip o ta la m u s d a jo y la s h g a n boM ib, u y e rd a g i m ax su s n e y ro n la r
«oshqozon ovqatga toMganligi» to 'g 'risid a g i m a ’lum otni
olm aguncha
bem o r o 'z in i to 'y g a n d e k his q ilm ay d i. Ip o x o n d riy a va depressiv
sindrom larda aynan m ana shu m u rak k ab mexanizm buziladi. Q anday
qilib biz och q o lg an im izni sezam iz? O rg anizm d a o v q a t re su rsla ri
kam ay gan da, dastlab qon d a q an d m iqdori kam ayadi va darro v bu
haqdagi signal gipotalam usda joylashgan maxsus retseptorlarga borib
tushadi. Bosh miya buning asosida «ovqatlanish kerak» degan
qaro rni
qabul qiladi. Bu topshiriq bajarilm asa nima boMadi? G ip otalam u s
yadrolari och qolganligim iz to 'g 'risid a g i signallarni m a’lum vaqtgacha
q a b u l qilad i (m a sa la n , y arim s o a t, b ir soat). U n d an s o 'n g m iya
202
: o ig anizm n i asrash t o ‘g ‘risida q aro i qabu l qiladi», y a ’ni birinchi
b o 'lib jigar va m u sh aklarda to 'p la n ib yolgan glikogen parchalanib,
glvukoza, suv va energiyaga aylanadi. G lyukoza qonga tushib,
ochlik
hissini kam aytiradi yoki y o 'q o tad i. Shuning uchun ham biroz kutsak,
bu holat o 'tib ketadi.
N evrozga chalingan bem orlarning aksariyati shirinlikka (ayniqsa,
shokoladga, chunki uning tarkibida asabni tetiklashtiruvchi m oddalar
k o 'p bo'ladi), m uzqaym oq va shirin ta ’mli ichimliklar (kola, fanta va
spraytjga o ‘ch bo'lishadi. Tarkibida uglevodi bor oziq-ovqatlar ochlikni
tez qondiradi, shuning uchun ham b a’zi bem orlar (sog‘ odam lar ham),
odatda ovqatlangandan so 'ng shirinlik iste’mol qilishadi.
V a q tid a ta r tib b ila n o v q a tla n is h n a fa q a t o s h q o z o n -ic h a k
kasalliklarining, balki asab buzilishlarining ham oldini oladi.
Ipoxondrik nevrozlarda tez-tez uchrab turadigan yana bir belgi
ko‘ngil
aynishi
va
qusishdir.
Hissiy qo'zg'aluvchan
bemorlarda bu simptomlarni
keltirib chiqarish juda osondir. Juda k o 'p hollarda ko'ngil aynish, qusish
va jig'ildon qaynashi birgalikda uchraydi. A trofdagi ham m a narsalar:
oziq-ovqat, kir kiyim kiygan odam lar, chang va iflos k o 'c h a la r ham
bunday bem orlarda ko'ngli aynishi va qusishiga sabab bo'ladi. Bunday
b e m o rla rn i k o 'p c h ilik « in jiq » o i a m d eb ham a ta s h a d i. H o z irg i
gipodinamiya va hissiy zo'riqish asiida bem orlarda bu shikoyatlam ing
ko'payganligi
«yalqov oshqozon sindromi»
atam asini
taklif qilishgacha
olib keldi va televideniyeda bunga qarshi do rilar ham reklam a qilina
boshlandi. Psixogen k o 'n g il aynish ov q at bilan b o g 'liq b o 'lm aslig i,
qusgandan so'ng ham qolmasligi, og'izda doim o achchiq ta ’m bo'lishi
va yegan ovqatining oshqozonga tushmay, tom og'ida tiqilib turishi bilan
tavsiflanadi. Parhez, odatda, yordam bermaydi.
Psixosom atik buzilishlarning yana bir turi qabziyatdir. G astroen-
terologlarning fikriga k o 'ra, qabziyatdan shikoyat qiluvchi bemorlarning
deyarli yarm ida ichak kasalliklari topilmaydi.
Bunday bemorlar nevrolog
yoki tibbiy psixolog to m o n id an tekshirilganda, ularda ipoxon driya,
depressiya va isteriya belgilari topiladi. N evrozga chalingan bem orlar
aksariyatining haftasiga z o 'rg 'a bir m arta ichi keladi. Asab buzilishlarida
qabziyat sa b ab la rin i tu rlich a tu sh u n tirish m um kin:
Do'stlaringiz bilan baham: 
