12-jadval
P s ix o g e n a s t m a v a b r o n x i a l a s t m a n i n g q iy o s iy b e lg ila r i
(Z .R . IboduU ayev, 2008).
Psixogen astma
Bronxial astma
• Xuruj stressdan keyin va ko'pincha
odamlar bor paytda boshlanadi.
• Nafas yoMlari toraymaydi.
• Xuruj kam-kamdan qisqa vaqt
kuzatiladi.
• Nafas olish qiyin.
• Yuz terisi o'zgarmagan.
• Bo'yin tomirlari bo‘rtib turmaydi.
• Balg'amsiz yo‘tal.
• Auskultatsiyada vezikulyar rafas.
Emfizema kuzatilmaydi.
• Barmoqlar shakli o'zgarmagan.
• Platseboterapiya yordami katta.
• Xuruj har qanday vaziyatda
rivojlanishi mumkin (stress,
allergiya, oMkir infeksiyalar).
• Nafas yo'llari torayadi.
Xuruj bir necha daqiqadan bir
necha soatgacha davom etadi.
• Nafas chiqarish qiyin.
• Yuz va lablarda sianoz .
• Bo'yin tomirlari bo‘rtib turadi.
• Balg'amli yo'tal.
• Auskultatsiyada xushtaksimon
nafas.
• Emfizema xos.
• Barmoqlar baraban.
tayoqchalari shaklida.
• Platseboterapiya yordami kam.
Psixogen astm a haqiqiy astm adan nimasi bilan farq qiladi? Psixogen
bo'g'ilishlar tom oqning qurib qolishi, qichishi, ko'krakning siqilishi, nafas
1%
y o ‘llarining torayishi kabi turli xil belgilar bilan kechadi. Psixogen
b o ‘g ‘ilishlar uchun tik turganda bem alol nafas olish, y o tg an d a esa
b o 'g 'ilish juda xosdir. Shu narsaga e ’tib o r berish loziniki, b o ‘g ‘ilish
ch alqancha y o tg an d a paydo b o 'la d i, c h a p va o 'n g tom onga q a ra b
yotganda kuzatilm aydi. Barcha psixogen buzilishlar singari psixogen
b o 'g 'ilis h la r ham k o 'p in c h a kechasi va tu n d a k u z a tila d i. B izning
nazoratda turgan bir bemor «tunda doim o b o 'g 'ilib uyg'onib ketsam ,
chalqancha y otgan b o 'la m a n , shun in g uchun uxlam oqchi b o 'lsa m ,
yonboshlab, devorga suyanib yotib olam an», degan edi.
Xuddi affektiv-nevrotik buzilishlaming boshqa simptomlari kabi nafas
olishning buzilishlari ham unga e’tibor ortiqcha qaratilganda kuzatiladi.
lektor m a ’ruza o'qiyotgan paytida talabalarga nafas olishlarini nazorat
qilib turishlarini buyurgan. Ikki-uch daq iqadan so'ng kimning nafas olishi
qiyinlashganini so'rasa, talabalarning yarm i qo'lini ko'targan. Talabalar
nisbatan sog'lom guruhga kiradi, demak, bem orlarda bundan ham k o 'p
ko'rsatkich kuzatilishi tabiiy hoi, albatta. Chunonchi, nevrozga chalingan
bemorlarning ko'pchiligi o'zida kechayotgan holatlarni doim o nazorat
qilib borishadi.
Ipoxondriyaga chalingan bem orlarning deyarli barchasi doimiy yoki
vaqti-vaqti bilan bo'ladigan nafas yetishm ovchiligidan shikoyat qiladi.
S h u n in g u ch u n h am m u ta x a s s is la r n a fa s y e tish m o v c h ilig in i
ipoxondriyaning asosiy belgisi deb hisoblashgan. «Bo'g'ilib qolish, nafas
yo'llariga biror narsa tiqilib qolgandek bo'lishi va nafas olish juda og'ir
ekanligi»dan sh ik oyat qilish, ay n iq sa, y o sh bem o rlar orasid a k o 'p
k u zatilad i. M ab od o, bu belgilar x u ru jsim o n b o 'lsa , b a ’zi hollarda
bemorlarga «bronxial astma» tashxisi qo'yiladi.
Quyidagi voqea bunga yaqqol misol b o 'la oladi. Bizga 20 yashar yigiini
ko'rsatishdi. U allergologiya bo'lim ida «bronxial astma» tashxisi bilan
davolanib kelardi. Bemor juda ozib ketgan, h ar 30 daqiqada qo'lidagi
berotekni og'ziga sepib nafas olishini osonlashtirardi. Bo'g'ilishning har
30 daqiqadan so'ng paydo bo'lib turishi bizning e’tiborimizni tortdi va
qo'yilgan tashxisga shubha uyg'otdi. Bem orning tibbiy anamnezi bilan
birga, psixologik anamnezi ham o 'rg an ib chiqildi va bo'g'ilish xurujlari
psixogen xususiyatga ega ekanligi aniqlandi.
Bemor bolalik davridan nimjon bo 'lib , tez-tez kasalga chalinib turgan.
Oilada yagona farzand bo'lganligi uchun ota-onasi har bir xarxashasiga
ko'nikib, bajarib kelishgan. Asabi buzilsa, nafasi bo'g'ilgani uchun unga
psixonevrologik statusi teksh irilm ay « a stm a » tashxisi q o 'y ilib , shu
paytgacha davolab kelingan. Borib-borib, xurujlam i oddiy dorilar bilan
to 'xtatish qiyinlashadi va bemorga go rm on al dorilar (berotek) tavsiya
qilinadi. Lekin bu dorini ham bemor doim o ishlatm agan (ba’zan oylab).
197
Bemor yana bir bor tajribali alleigologga ko'rsatildi va «bronxial astma»
tashxisi inkor qilindi.
Bemorning psixologik statusini yaxshilab o 'rg an ib chiqqanimizdan
so'ng psixoterapiyada keng tarqalgan «stress terapiya» usulini qo'llashni
m a’qul topdik. Bemorga «berotekka o'rganib qolsa, erkaklik funksiyasi
susayishi (bem or yaqinda uylanishi kerak edi) va uylangan taqdirda ham
farzand ko'rmasligi mumkinligini, shuning uchun ham bu dorini qanday
bo'Imasin, boshqasiga o'zgartirish zarurligini» uqtirdik. G ap shundaki,
bemorga berotekni yozgan doktor «M ana shu sening asosiy doring, bu
a stm a n in g h a r q a n d a y tu rid a o g 'iz g a sep g an z a h o ti b o 'g 'ilis h n i
to'xtatadi», deb aytgan. Bu yerda shu narsani alohida ta ’kidlash lozimki,
bo'g'ilishni berotekning kuchi emas, balki dokior aytgan so'zlar («senga
faqat shu dori yordam beradi») to'xtatgan.
Bemor bilan umumiy til topishgandan so'ng berotekni boshqa doriga
o'zgartirishga uni ko'ndirdik va maxsus dorini og'izga sepsa bo'ladigan
idish topib, ichiga hech qanday ta ’si’-ga ega bo'lm agan eritm a quydik.
Bemorda har yarim soatda xuruj bo'lib turishini e ’tiborga olib, yonimizda
ikki soatga olib qoldik (tekshirisn p clik lin ik ad a o'tkazilay o tg an d i).
Bemorda ikki soat ichida to 'r t m arta «astm a» xuruji kuzatildi va biz
tavsiya etgan «dori» bilan to'xtatikii. Shu yo'sinda astmaning psixogen
xususiyatga ega ekanligi yana bir bor tasdiqlandi.
Endigi m uam m o bu dorini ham qo'llam aydigan qilish va bemorning
fikridan «astma» so'zini umuman olib tashlash edi. Bir-ikki kundan so'ng
uni q ab u lg a c h a q irib h ol-ahvol so 'ra d ik . U o 'z in i ju d a yaxshi his
qilayotganini va bu dorining nomini so 'rad i. Biz bu «tadqiqotim iz»ni
uzoq davom ettirib bo'Imasligini, bemor hamma sirdan voqif bo'lib qolsa,
sog 'lig 'ig a tu zatib bo 'lm as p u tu r yetkazib qo'yishim iz m um kinligini
angiadik. Bemorga dorini yana bii hafta ishlatish kera
so'r.g xuruj
paytida tilning tagiga tashlab so'riladigan tabletka berishimizni aytdik.
Shuningdek, bu dorining afzalliklari ko'pligini, y a’ni yarim soat emas,
dastlabki kuni bir soat, keyingi kuni ikki soat, qolgan kunlari esa faqat
kuniga uch m ahal ishlatsa ham bo'lishini tushuntirdik. Bemor bizning
har bir gapimizni yaxshilab tinglab, tavsiyalarimizga albatta amal qilishini
aytdi. N atija o'ylaganimizdek bo'lib chiqdi. Keyinchalik bemor butunlay
«astma» kasalidan xalos bo'ldi.
B a’zan shunday ho d isalar b o 'lad ik i, bem orda b o 'g 'ilis h aniq bir
sh a ro itd a y u zag a k elad i. B un d ay p a y tla rd a sh a ro itn i o 'z g a rtiris h
bo'g'ilishni kam aytiradi yoki butunlay yo'qotadi. Xorazm viloyatidan
bizga bir yosh kelinni m asla h atg a olib kelishdi. Bem or tu rm u sh g a
chiqqanidan so'ng uyida turm ush o 'rto g 'i bilan kelishmay doimo janjal
ch iq ib tu ra d i. J a n ja l avjig a c h iq q a n d a yosh e r-x o tin ia r b ir-b irin i
198
b o ‘g ‘ishgacha borishgan. B orib-borib, yosh kelinda turm ush o ‘rto g ‘i
ishdan q a y tg a n id an so 'n g b o 'g 'ilis h x u rujlari paydo b o 'la d ig a n va
tin c h la n tira d ig a n dori ichm aguncha (fa q a t seduksen, uning analogi
b o ig a n sibazon, diazepam bersa, foyda bermaydi) yoki turm ush o 'rto g 'i
uydan chiqib ketm aguncha b o 'g 'ilish o 'tib ketm aydi. Bemor barch a
davolash usullaridan foydalangan (shu ju m lad an , p latse b o te ra p iy a ,
psixoterapiya). Shuning uchun har qanday yangi taklif etilgan usuldan
bosh to rta r edi. Bemor yoz oylarida tekshirilayotgan edi. Bemorga onasi
bilan bir oyga daryo bo'yiga borishi, dorilarni esa uyga tashlab ketishi
zarurligi aytildi. Bu taklifimiz unga m a ’qul tushdi. Ona va qiz daryo
bo'yidagi uylardan birida ijarada yashay boshlashdi.
O radan bir hafta o'tgach, «bemorning» holidan xabar olgani daryo
bo'yiga turm ush o 'rto g 'i bilan bordik. Bemorda bo'g'ilish xurujlari daryo
bo'yiga kelgan kuniyoq to 'x tagan edi. Bemorning turm ush o 'rto g 'ig a
rafiqasidan xabar olgani daryo bo'yiga borib turishni tayinladik. Shunisi
e ’tib o rlik i, b o 'g 'ilis h x u ru jla ri tu rm u s h o 'r to g 'in i d a ry o b o 'y id a
ko'rgan d a kuzatilmadi. Er-xotinga toza havoda k o'proq b o iishni, boshqa
joylarda sayr qilib turishning ruhiy salom atlik uchun foydasi kattaligini
uqtirdik. Bu voqeada bizning e’tiborim izni tortgan narsa platseboterapiya
va psixofarm akoterapiyaning yordam bermaganligidir. H aqiqatan ham
ilmiy adabiyotlarda ipoxondrik sindiom larda sedativ dorilar ham m avaqt
ham yordam beravermasligi haqida yozilgan. Ipoxondriyaga olib kelgan
asosiy omil yo'qotilm as ekan, uni davolash o 'ta mushkul.
Psixogen b o 'g 'ilish la rn in g yana b ir xususiyati shundan ib o ra tk i,
bem orlarda doimo chayqalish hissi b o ia d i: ular xuddi o'zlarini transport,
lift yoki s a m o ly o td a k e ta y o tg a n d e k sezish ad i. B unday b e m o rla r
m etroning eskalatoridan tusha olm aydilar. Bizning nazoratda turgan
bemor tunda uxlab yotganida, tez-tez xuddi zilzila boigand ek, seskanib
uyg'onib ketishini aytgan edi.
B a’zan psixogen b o 'g 'ilish la r xuruji to 'sa td a n , q a ttiq q o 'rq u v d a n
so'ng boshlanadi va g ally u tsin atsiy alar bilan birga kechadi. Bizning
institutda o'qiydigan talabalarim izdan biri kechqurun derazaga qarab
yotib, qorong'ida nimaningdir aksini k o 'ra d i va q o'rqib ketadi. U ko'zini
yumsa, ko'ziga har xil narsalar k o 'rin a boshlaydi: qora kalxatlar uchib
yuradi, ham m ayoq qo ro n g 'i, atro fni fa q a t qo'rqinchli n arsalar o 'ra b
olgan b o ia d i. Buning natijasida n afas ololm ay qiynaladi, b o 'g 'ila d i.
Biz bem orni bu sim ptom lar boshlangach, ikki kundan so 'n g kuzatdik
(kechasi soat o'nda). Bemor chuqur depressiya holatida bo'lib, bir xil
ohangda gapirardi, qattiq q rqqani k zidan bilinib turardi. U bu voqea
xuddi tushida b oigandek, m abodo uxlab qolsa, yana shunday yomon
tushlar ko'rishdan qo'rqishini aytdi. Bemor trans holatiga tushirildi va
199
quyidagi so'zlar aytildi:
Do'stlaringiz bilan baham: |