Psixologiy asi

E kstravertlar
xulq-atvori k o 'p ro q tashqariga 
yo'naltirilgan b o'ladi, ular o 'z his-tuyg'ularini boshqalar bilan baham
ko'rib yashashadi, ham m a bilan kirishib ketishadi, k o 'p do 'st orttirishga 
intilishadi, o 'z his-tuyg'ularini nazorat qila olmaydi va k o'p gapirishga 
moyil bo'lishadi.
Intravertlarda
buning teskarisini ko'rish mumkin, y a’ni ular kamgap, 
o'z ichki dunyosini va his-tuyg'ularini birov bilan baham ko'rm aydigan, 
d o 'stla ri k am , tashq i to m o n d a n fa q a t o 'y la n ib y u rad ig a n odam n i 
eslatuvchi shaxslardir. 
N eyrotizm
esa hissiyotga beriluvchanlikni, ortiqcha 
xavotirni, doim o ta ra n g h olatd a yurishni va depressiyaga m oyillikni 
belgilab beruvchi shaxs ko'rsatkichidir.
8.4. Temperament va uning tiplari
Tem perament odam ning tevarak-atrofdagi voqealarga m unosabati va 
hissiyotining ayrim xususiyatlarini belgilab beradi. Tem peram ent ong, 
xotira, aql-zakovat va qobiliyatni aks ettirm aydi. Shu bois ham barcha 
tem peram ent vakillari o rasida iqtidorli va iqtidorsiz, ilmli va ilmsiz, 
vijdonli va vijdonsiz kishilarni uchratish m um kin. Tem peram entning 
to 'rtta tipi m a’lum: sangvinik, flegmatik, xolerik va melanxolik.
Quyida ularning har biriga alohida-alohida ta ’rif berib o'tam iz.
Sangviniklar
- chaqqon, tirishqoq, mehribon, ta ’sirchan kishilardir.
Ular tevarak-atrofga tez moslashadi. Reaksiyalari yetarlicha kuchli yoki 
oT tam iyona b o ia d i. U la r bilimni tez va osongina o 'zlashtirsalar-d a, 
h a m m a v aq t ham p u x ta e g a lla m a y d ila r. M u o m a la d a u la r k o 'p r o q
shirinsuxan, g apdon odam lardir. S angviniklar ishga osongina berilib 
ketib, jad al ishlashga qodir bo'lishadi, lekin m untazam ravishda m ehnat 
qilishga a n c h a q iy n a la d ila r. Shu b ilan birga u la r tirish q o q va faol 
b o iad ila r, boshqalar bilan osongina m uloqotga kirishadilar. Sangvinik 
temperament, ayniqsa, bolalarda yaqqol nam oyon b o ia d i.
Flegm atiklar
sangviniklarga qaraganda birm uncha vazmin kishilardir. 
Ularda shoshmaslik, vazminlik ancha b arq aro r b o ia d i, m urakkab hayotiy 
vaziyatlarda kam harakatlilik kuzatilsa-da, qo'yilgan m aqsadga erishishda
155

---

birm uncha barqaror, bir so‘zli va dadil bo'lishadi. Bilimlarni sekinroq 
o ‘zlashtirsalar ham, lekin puxta egallaydilar. Agar sangvinik alangaga 
o ‘xshatilsa (u tez yonib, tezda s o 'n a d i), flegm atikka sekin va uzoq 
yonadigan alanga xos bo'ladi. Biror narsaga tez javob qilish kerak bo'lsa, 
flegmatiklar, ko'pincha, vaqtni boy beradilar. Bunda sangviniklar ulardan 
ustun keladi. Q a t’iylik, iroda va sabr-toq at talab qilinadigan ishlarda 
esa flegmatiklar ustun keladi.
Xoleriklar
kuchli, chaqqon, vazmin bo'lm agan odamlardir. Ularning 
o'ziga xos xususiyati jizzakilik va beqarorlikdir. Xoleriklar faol, ishchan