Ий?"
Galen
(miloddan
aw algi
129-201-y.y.)
o g 'riq sezish, him oyalanishni tushungan.
Aristotel
«Ongli jon faqat insonga xos va unda
jonning uch turi ham mavjud»,
degan. Uning
fikricha, inson ularga egaligi bilan ham o'simlik
va hayvonlardan farq qiladi. Aristotel «his-
tu y g 'u lar»,
«xotira»,
«sezgi»
kabi
tushunchalardan foydalangan.
R im lik m u ta fa k k ir Galen (m iloddan
aw alg i 129-201-yillar) ruhning fiziologik
mexanizmlarini ilmiy tadqiqotlariga asoslanib
o'rgandi. U ruhiy faoliyatning bosh miya bilan
bog'liqligi fikrini ilgari surdi. Galen hissiyot,
x o tira, sezgi va d iq q a t odam ongi, ru h i
to m onidan
id o ra q ilin ad i, degan. U
hayvonlarda miyaga boruvchi sezgi tolalarini
kesib ko'rib, ularning harakatini tekshirdi. Shu
maqsadda u dorivor moddalarni ham ishlatdi.
Shuningdek, Galen jinsiy yaqinlikda bo'lib turishning asab sistemasiga
ta ’sirini o'rgandi. U turmushga chiqmagan yoki beva ayollarda isterik
belgilar paydo bo'lishini yozib qoldirgan.
Galen birinchilardan b o'lib xulq-atvorning tug'm a va orttirilgan
shakllari, ixtiyoriy va ixtiyorsiz harakatlar to'g'risidagi hamda tempera-
mentga oid fikrlarni ilgari surdi. Lekin uzoq
davr mobaynida fiziologik
rivojlanmaganligi sababli odam psixologiyasini o'rganish ham orqada
qoldi.
IX asr boshlarida Sharqda, ya’ni Bag'dod,
Buxoro va Xorazmda boshqa tabiiy fanlar
q ato ri tib b iy o t ham ja d a l riv o jlanad i.
Bag'doddagi tibbiyot dargohlarida bemorlarni
davolashda ruhiy ta ’sir qilish usullari keng
qo'llanilgan. Bemor bilan tibbiyot xodimi
o'rtasidagi
munosabatlar, psixologik usullar,
turli kasalliklarning kelib chiqishida ruhiy
omillaming ahamiyati, ularning oldini olish
kabi bilimlar rivojlana boshladi, ya’ni
tibbiyot
psixologiyasining poydevori yaratila boshlandi.
Bu davrda Bag'doddagi tibbiyot muassasalari
butun dunyoda tan olinib, Yevropada ham
katta shuhrat qozondi.
E ro n d a
ta v allu d to p g a n m a sh h u r
m u tafakk ir Abu B akr ar-Roziy (865-925)
Abu B akr ar-Roziy
(865-925)
tibbiyot olamida o ‘chmas iz qoldirdi. U o'z
davrining buyuk tabibi bo‘lgan va tarixchilar-
ning yozishicha,
bem orlarni dav olash d a
xatoga yo‘l qo‘ymagan. U biror yangi dorini
bemorlarga berishdan oldin hayvonlarda sinab
ko‘rgan. Roziy bemorlarni davolashda ruhiy
ta ’sir qilish bilan birga parhezga ham katta
e’tibor qaratgan. U mizojlar, falajliklar, jinsiy
aloqa, gigiyenik tadbirlar va dorishunoslik
haqida ko‘p risolalar bitgan. Ularning ba’zilari
g‘arb
tillariga tarjim a qilinib, u yerda ham
o ‘qitilgan. Roziy o ‘zi boshqarayotgan shifo-
xonada «kasallik tarixnomasi»ni yaratgan va
bemorning hol-ahvolini davolashning birinchi
kunlaridan boshlab m untazam qayd qilib
borgan. Bu esa unga bemorni davolash mobaynida sinchkovlik bilan
kuzatuv olib borish imkonini bergan. Abu Bakr ar-Roziy bemorlarni
kuzatish ja ra y o n id a kasallikning
kelib chiqish sab ab larin i, uning
oqibatlarini o‘rgangan va shu tariqa tibbiy profilaktika va psixogigiyena
fanlariga asos solgan, desak mubolag'a bo'lmaydi. U vrach burchi, tibbiy
maslahatlar haqida ham o'z fikrlarini yozib qoldirgan.
Sharqda yashab ijod qilgan tabiblar hayoti va ijodini zamonamizning
atoqli tarixchi olimi, professor A sadulla Qodirov «Tibbiyot tarixi»
kitobida batafsil yoritgan. U o'zining asarida Sharq va G 'arb olimlarining
fikrlarini bir-biri bilan taqqoslaydi, klassik fikrlarni hozirgi zamon
tibbiyoti bilan solishtirib o'rganadi. Olim, ayniqsa,
buyuk mutafakkir
Abu Ali ibn Sino (980-1037) hayoti va faoliyati haqida juda katta tahliliy
m a’lumotlar keltirgan.
Ibn Sino tibbiyotning deyarli barcha sohala-riga taalluqli «Tib qonunlari»
asarida tibbiyot va psixologiyaga oid bir qancha fikrlar keltirgan. Bu asar
haqli ravishda dunyoning deyarli barcha tillariga taijima qilingan va tib
ilmini zabt etishda dasturilamal bo'lib xizmat qilgan. Ibn Sinoning ahvoli
og'ir bemorlarni davolashda ishlatgan turli xil usullari (giyohlar bilan
davolash, ruhiy ta ’sir qilish) haqida afsonalar bor. Aslida bular afsonaga
aylangan haqiqatdir.
Zigmund Freyd nevrozga uchragan bemor-larni
davolashda Ibn Sino
usulidan foyda-langan bo'lsa, ajab emas. U bemorlarga nafaqat kasallik
bilan bog'liq bo'lgan, balki shaxsiy hayotidagi m uam m olam i ham
so'zlatib, ularda psixologik katarsis (ruhiy poklanish) ni yuzaga keltirgan.
Birorta ham siri qolmay, barcha dardini so'zlagan bemor ruhan ancha
yengillashib, b a ’zi hollarda butunlay tuzalib ham ketgan.
Do'stlaringiz bilan baham: 
