bilan
m uhit
o rasid ag i
reflek to r
munosabatlami o'rgandi va ruhiy faoliyatning
fiziologik asoslarini isbotlashga intildi. U
«Y urak q o n -to m ir fao liy ati m exanika
qonunlariga bo'ysungan holda boshqarilib
tu rad i» , degan fik rn i o 'r ta g a ta sh lad i.
H ayvonlar xulq-atvori, odamning harakat
faoliyati
reflektor tarzda, m ushaklarning
harakati esa tashqi ruhiy ta ’sirlarsi
z,
yani asab
to la la ri o rq ali b o sh q arilib tu rish in i,
organizmda kechadigan fiziologik jarayonlar
R.Dekart
ruhga b o g 'liq em asligini d astlab D ek art
(1596-1650 )
tajribalar orqali isbotlab berdi. U sezgi va
hissiyotning qanday yuzaga kelishini tushuntirib
«Ongli ruhni» tanadan
chiqarib tashlab bo ‘Imaydi va u faqat odamga taalluqlidir»,
degan.
Shunday qilib, Dekart sezgi a ’zolarining ta ’sirlanishi va mushaklar
ning javob reaksiyasi orasidagi bog'liqlikni o'rganib, reflektor yoy haqida
gi ta ’limotga
asos soldi, desak yanglishmagan bo'lamiz.
Chexiyalik atoqli olim, fiziolog I. Proxozka (1749-1820) D ekart
t a ’lim otiga asoslangan holda fanga «refleks» (aks ettirish) degan
tushunchani kiritdi. I. Proxozka reflektor yoyning tuzilishini ta ’riflab
bergan. U oliy nerv fao liy ati va ruhiy fao liy at reflek to r tarzd a
boshqarilishini yanada chuqur o'rgandi. Afsuski, o'sha paytdagi ilm-
fanning rivojlanish darajasi reflekslar haqidagi ta ’limotni tadqiqotlar
asosida to 'la isbotlab berishga qodir emas edi.
Bosh miya faoliyatini
reflektor mexanizmlarga asoslangan holda tushuntirib berish imkoniyatlari
y o 'q edi. Shuning uchun ruhiy faoliyat asab tizim ining fiziologik
fao liy atid an ajratilgan holda o 'rg an ild i. B uning natijasida odam
organizmida tana va ruh bir-biriga bog'liq bo'lm agan narsalar, deb
hisoblandi.
Avstriyalik vrach va anatom Ғ. Gall (1758-1828) odam miyasining
tuzilishini juda mukammal o'rgandi va uning frenologik xaritasini yaratdi.
U birinchilardan bo'lib bosh miya katta yarim sharlarining kulrang va
oq moddasini bir-biriga bog'liq bo'lgan alohida tuzilmalar deb bildi. U
bosh miya po'stlog'ida 40 ga yaqin ruhiy funksiyani joylashtirdi va ularni
miyaning pushta (bo'rtiki) lari bilan bog'ladi. U harakat, ko'ruv, eshituv
va sezgi markazlari
bilan birgalikda miyada xotira, tafakkur, sevgi,
kam tarlik, donolik, ayyorlik m arkazlarini ham joylashtirdi. Uning
fikricha, yuqori qobiliyatli odamlarning miyasidagi bo'rtiklar kuchli
rivojlangan bo'ladi va kimning tafakkuri past bo'lsa, uning miyasi silliq
bo'ladi.
16
XIX
asrning o ‘rtalarida psixologiyaning
rivojlanishida katta o'zgarishlar yuz berdi. Bu
davrda gipnoz (yunoncha - «uyqu» degani)
haqida ta ’limot yaratildi va uning asoschisi
Mesmer hisoblanadi.
G ipnoz tushunchasini
1843-yili angliyalik jarroh Jeyms Bred taklif
qilgan. M esmer gipnozda k u zatila d ig a n
hodisalami «magnetizm» bilan bog'laydi.
F ran siy alik olim J .M .C h a rk o tt (1888)
gipnoz asosida fiziologik jarayonlar yotadi, deb
tushuntiradi.
0
‘sha paytlari gipnoz usuli bilan
bemorlarni davolash keng tarqaldi. Gipnoz
bilan m ash h u r nevrolog lar va p six ia trlar
shug'ullanishgan.
U lardan Benedikt, Forel,
Levenfeld, Mopassan, S.S. Korsakov, Mebiuslaming nomi mutaxassislarga
yaxshi tanish.
S hular orasida m ashhur psixoanalitik deb nom chiqargan yosh
shifokor olim Zigmund Freyd ham bor edi. Z. Freyd aslida nevropatolog
bo‘lgan. U 1856-yil
6
-mayda Chexoslovakiyaning Prshibor (u paytdagi
Freyburg) degan kichik bir shahrids dunyoga keladi. 1860-yili Freydlar
oilasi V enaga k o ‘chib o ‘tishadi va Z. Freyd um rining oxirigacha
A vstriyada yashab ijod qiladi. Fizika, biologiya, tarix va falsafaga
o ‘ch bo'lgan Z. Freyd doimo tabiatda bo'ladigan hodisalarning o'zini
o 'rg an ib g in a qolmay, ularning sabablarini ham izlagan. Z. Freyd
um rining oxirigacha determ inist b o 'lib qoldi, ya’ni ruhiy-asabiy
buzilishlaming sababi, asl mohiyatini izladi. Z.
Freyd avvaliga mashhur
olim Ernst Bryukkning qo'li ostida fiziologiya sirlarini o'rgandi. U
ilm iy ish b ilan sh u g 'u lla n ib , o rq a m iya fizio lo g iy asin i o 'rg a n a
boshlaydi. Lekin Freyd k o 'p bolali oilada tavallud topganligi uchun
moddiy tom ondan juda qiynalib qoladi va ilmiy ishni tashlab, amaliy
nevrologiya sohasida ishlab, har kuni
8 - 1 0
soatlab bemorlarni qabul
qiladi. Tibbiy amaliyotda olgan tajribalarini ilmiy tom ondan o'rganib,
tez orada mashhur nevropatolog vrach b o 'lib nom chiqaradi. O 'sha
paytlari kasallarni davolashdagi fizioterapevtik usullarni Z. Freyd ham
k o 'p q o 'lla y b oshlaydi. L ekin k e y in c h alik by usul Z.
F rey d n i
qoniqtirm ay qo'yadi. U gipnoz bilan qiziqib, uni Iosif Breyer va J.
S h ark o lard an o 'rg an ib , kasallarn i davolashga keng ta tb iq qiladi.
Bolalar serebral falaji, afaziyalar bilan qiziqib, bir nechta m aqolalar
ham chop qildiradi.
1861-yili motor nutq markazini kashf qilgan P. Brok nutq buzilishini
«afemiya» deb atasandi. Z. Freyd motor afaziya haqida so'z yurita turib,
Do'stlaringiz bilan baham: 
