Psixologiy asi

Z.Freyd
(1856-1939)
17

---

«Transkortikal motor afaziyada bemoming gapira olmaslik sababi Brok 
markazi funksional faoliyatining pasayishidir», degan edi.
Z. Freyd fanda yangi yo‘nalish, y a’ni psixo-analizni yaratadi. U 
ruhiy-asabiy buzilish-larning har bir belgisini tah lil qildi, isterik 
simptomlarning sababi va sirlarini o'rgandi, ulam i ruhiy ta ’sir qilish 
yo'li bilan davolay boshladi. Ongsizlik haqidagi ta ’lim otni yaratdi. 
Seksual hayotning ruhiy faoliyat bilan uzviy bog'liqligini o'rgandi. Z. 
Freyd fiziologlar (I.P. Pavlov) ham da n ev ro p ato lo g va psixolog 
olimlarning (Ernst Krechmer, Emil Krepelin, Eygen Eleyler) ishlaridan 
ham xabardor edi.
Z .F rey d fan o lam id a m ard o lim lard an biri edi. A gar uning 
dunyoqarashiga zid va isbotlangan yangi dalillar paydo bo'lsa, Z. Freyd 
ularni o'ziga xos mardlik bilan qabul qilardi. Masalan, isteriyalarni faqat 
seksual buzilishlar nuqtai nazaridan tushuntirib bergan Z. Freyd birinchi 
jahon urushida juda ko'p askarlar orasida isterik simptomlami kuzatgan, 
urushdan qaytgandan so'ng esa ularda bu belgilar butunlay yo'q bo'lib 
ketgan. Bu holatni kuzatgan Freyd panseksualizm g'oyasidan biroz 
chekindi. Shuni ta ’kidlash lozimki, mashhur fiziolog I.P. Pavlovning 
eksperimental nevrozlar konsepsiyasini yaratish g'oyasiga Z. Freydning 
shu sohaga taalluqli maqolasi ham sabab bo'lgan.
Z.Freyd isterik nevrozlarning kelib chiqishida I.P. Pavlovning 
torm ozlanish va qo'zg'alish jarayonlari haqidagi t a ’limotini yuqori 
baholagan. Sobiq sho'ro tuzumi davrida bu ikkala buyuk olimning ishlari 
bir-biriga qarama-qarshi qo'yilib, mashhur psixoanalitik Z. Freyd asossiz 
qoralab kelindi. Ammo uning inson psixologiyasini o'rganishda qilgan 
olamshumul ishlari butun dunyoda tan olingan edi.
Z. Freyd katta bir maktab yaratdi va buning natijasida fanda freydizm 
yo'nalishi paydo bo'ldi. Bu haqda kitobning «ongsizlik» qismida batafsil 
m a’lumot beramiz. Uning dastlabki safdoshlari va shogirdlari A. Adler 
va K.G. Yunglar nevrozlarning kelib chiqishiga oid o'z nazariyalarini 
ilgari surishdi. A. Adler fanda individual psixologiya g'oyasini ko'tarib 
chiqqan bo'lsa, K.G. Yung o'z e’tiborini analitik psixologiyaga qaratdi.
XX asming birinchi y arn id a mashhur psixiatr E. Krechmer (uni 
tib b iy o t psix olog iy asin in g o tasi deb ham ata sh a d i) «T ibbiyot 
psixologiyasi» asarini yozadi. U tibbiyot psixologiyasini alohida fan 
sifatida ajratdi va bu uni barcha tibbiy, falsafiy va biologik fanlar 
yutug'iga asoslanib o'rganish zarurligini uqtirdi. E. Krechmer odam 
ruhiyatining shakllanishi va buzilishida tug'm a konstitutsional omillarga 
katta e’tibor berdi.