Psixologik trening asoslari

2.Shaxsiy o‘yin.
O’yin faoliyati bolaga tashqi olamni anglashga, o‘z 
tanasi hamda ruhining qanday imkoniyatlarga ega ekanini bilishga yordam 
beradi. Demak, o‘yin bolaning bevosita 
kognitiv sohasiga
ta’sir qilar ekan. 
O’yin bolaga fantaziya va simvolizatsiya yordamida “orzularining amalga 
oshishiga”, o‘z “men”i bilan bog‘liq nizolarni hal qilishga imkon yaratadi. 
3.Shaxslararo o‘yin.
Bola asosiy ijtimoiy malakalarni o‘yin jarayonida 
egallaydi: o‘yinchoqlami bo‘lishishdan tortib, fikr almashinishgacha. Bu 
funksiyalardan asosan guruhiy va oilaviy terapiyada foydalaniladi. 
4.Ijtimoiy - madaniy o‘yin.
Har bir tarixiy davrda bolalar kattalar rolini 
o‘zlashtirib, o‘z repertuarini kengaytirganlar. O’yin orqali bolalar ushbu rol 
egasi jamiyatda nima ish bilan shug‘ullanishi, uning g‘oyalari, xulqi va 
qadriyatlarini tushuna boshlaydi. 
O’yin mashqlaridan misollar
. 
Qo‘rquvni yengish bilan bogliq o‘yin. 
Tish
doktori 
(itdan qo‘rqqan holatlarda ham foydalanish mumkin). O’yin 
uchun o‘yinchoq kuchukcha va boshqa hayvonchalar zarur. Psixolog bolaga: 
“qara, qanday shirin kuchukcha. Uning ismi Bobik. Uning quloqlari katta, og‘zi 
ham katta, tishlari o‘tkir. Lekin kuchukchaning tishlari og‘riyapti, u yig’layapti. 
Yordam berish kerak. Kel, sen hayvonlarni davolovchi shifokor bolasan.” Bola 
itga ukol qiladi, tishlarini tozalaydi, plastilindan plomba yasaydi va h. k. Boshqa 
hayvonlarni ham da’volashni taklif qilish mumkin. 
4.O’yinlarni o‘tkazishda trenerga tavsiyalar. 
Guruhlar bilan ishlashda 
o’yin samaradorligini oshirishda, albatta, trenerning kasbiy mahorati asosiy 
o’rinni egallaydi. O’yin mashg’ulotlarida trenerning kutilmagan vaziyatlarga 
nisbatan inprovizatsiyaning hosil qilish qobiliyatining mavjudligi bilan o’yin 
mashg’ulotining samarador natijalar bilan yakunlanishiga asos bo’ladi.
O’yinning oxiri har doim qandaydir emotsional ahamiyatga ega bo’lishi 
kerak. Ya’ni o’yin oxirida albatta ikki xil holat kuzatilishi zarur: Birinchidan, 

---

94 
ishtirokchilarda ko’tarinki kayfiyat kuzatilishi lozim. Ikkinchidan, o’yindagi 
o’zaro munosabatlardan mantiqiy yakun kelib chiqish kerak. Eng oddiy 
emotsional olqish sifatida qarsak rol o’ynashi mumkin, vaziyatdan kelib chiqqan 
holda olqishlashning boshqa usullaridan ham foydalanish mumkin. O’yin 
payitidagi o’zaro munosabatlarning muvaffaqiyatini ta’minlash uchun trener 
guruhdagi shart – sharoitlarni, masalan, guruh a’zolarining yoshini, qiziqishlari 
kabilarni hisobga olishi zarur. Hamma o’yinlar ham turli yoshdagi guruhlarda 
muvaffaqiyatli o’tavermaydi. Har bir o’yin guruh bilan ishlash jarayonida o’z 
o’rniga ega bo’ladi. O’yinlar o’ziga xos mantiq asosida tashkil qilinishi lozim, 
masalan, “taktil to’siqlarni bartaraf etish” o’yinini o’tkazmasdan turib, “ishonch 
asosida ” o’yinini o’tkazib bo’lmaydi. “ Ismlarni eslab qolish o’yini” 
muvaffaqiyatli o’tishi uchun doira shaklida o’tirgan ishtirokchilar bir –
birlarining ismini eshitganligiga, bir –biriga ahamiyat berganligida ishonch hosil 
qilish kerak, chunki bilmagan narsani esda saqlab bo’lmaydi. 
Boshlovchi guruh bilan ishlashdan oldin o’yinni o’tkazish uchun zarur 
bo’lgan barca materiallarni va xatti – harakatlarini yaxshilab o’ylab olishi kerak. 
Qatnashchilarni o’yinga qiziqishini oshirish uchun materiallarning yorqinligi, 
jozibadorligi nazardan qochirmaslik lozim.
Boshlovchi e’tibor berishi kerak bo’lgan muhim jihatlardan yana biri – 
guruhning o’yin jarayoniga kirishib ketishidir. Har bir guruh uchun o’yinlar 
qandaydir yangi va oziga xos hodisadir. Shuning uchun o’yinlarni tanlashda 
“oddiydan murakkabga” tamoyiliga amal qilish zarur. Ayni hollarda 
boshlovchining kayfiyati ko’tarinki bo’lishi va ko’zlangan maqsadga erishishi 
uchun bu kayfiyatni guruh a’zolariga ham “yuqtirish ” kerak. Agar guruh 
o’yinga kirishishni istamasa cho’chish kerak emas, bu odatlanilmagan holatga 
nisbatan dastlabki aks ta’sir (reaksiya) bolib, tezda o’tib ketadi.
Albatta, koplab o’yinlarni o’tkazish jarayonidagi boshlovchida bu 
boradagi zarur ko’nikma va malakalar shakllanib boradi, biroq muayyan o’yin 
qoidalarini bajarish, vazifalarni tushunish, shart- sharoitlarni hisobga olish 
natijasida trenerning ishi osonlashadi, eng muhimi - guruhdagi ishning sifati 
oshadi, trening oldiga qo’yilgan maqsad va vazifalar yuqori darajada amalga 
oshiriladi. Shunday ekan, trening jarayonida o’yinlardan unumli foydalanishga 
harakat qilish zarur.
1.