Psixologik trening asoslari

O’yinchoqlar bilan o‘ynaladigan o‘yinlar
– “Ayiqlarga nima kerak?”,
Jajji oyoqchalarimiz”, “Zumrad uchun ko‘ylaklar”. 
Stol 
ustiga 
qo‘yib 
o‘ynaladigan 
o‘yinlar
-
“Nima qayerda yuradi?”, “Men aytgan narsani ko‘rsat”, “Kimning qolida nima 

---

91 
bor?” 
Og‘zaki 
usuldagi 
ta’limiy o‘yinlar-
“Qo‘g‘irchoq 
Lolaxonni 
cho‘miltiramiz”, ‘Qo‘g‘irchoq Lolaxon mehmonga keldi”, “Ajoyib xaltacha”, 
“Shaklini top”, “Rangini top” kabi o‘yinlar kiradi. 
Eshitish va ko‘rish a’zolarini faollashtirish
uchun “Xilini top”,
“Qaysi daraxtning mevasi?”, “Nimaning pati”, “Mevasini top”, “Onasini top”, 
“Mevalar va burglar”, “Domino”, “Yovvoyi va uy hayvonlari”, “Ishlash uchun 
nima zarur?”, “Bu uychada qanday hayvon yashaydi?”, “Bu kim yoki nima?” 
singari o‘yinlardan foydalanish maqsadga muvofiq bo‘ladi. Bu o‘yinlar orqali 
bolalarda meva va sabzavotlar, hayvonlar va parrandalar, yil fasllari, kiyim-
kechak va boshqalar kabi tasavvurlar boyitilib, kengaytirilib, ko‘rish va eshitish, 
esda saqlab qolish xususiyatlari rivojlantirilib boriladi. Katta guruhlarda 
o‘ynaladigan “Ayting biz topamiz”, “Topgan topag‘on”, “Oshqovoq pishdi”, 
“Loy o‘yini”, “Bog‘bonlar” o‘yinlari orqali mehnatga muhabbat ruhi 
tarbiyalanib boradi. 
Bolalar qalbida musiqaga bolgan muhabbat hissini oshirishda musiqiy- 
ta’limiy o‘yinlarning roli beqiyosdir. Tarbiyachi bolalarga turli xil musiqa 
asboblarini ko‘rsatib, chalib berish orqali, cholg‘u asboblarining ovozi va 
tuzilishi va turlari bilan tanishtirib boradi. “Ovozidan top”, “Nimada 
chalyapman”, “Qo‘ng‘iroq qanday jaranglayapti” kabi o‘yinlar orqali tarbiyachi 
bolalarga ovoz va cholg‘u asboblarining tovush xususiyatlarini farqlashga 
o‘rgatadi. “Tapur-tupur qayrag‘och”, “Tomga tosh otdim”, “O’ynab ber”, 
“Sanamalar”, “Mushtum va kaftchalar”, “Yomg‘ir” kabi milliy o‘yinlar orqali 
bolalarni musiqa ritmiga mos harakat, o‘yinli ashulani ijro etish, qarsaklar va 
mimik harakatlarni to‘g‘ri bajarishga o‘rgatib boriladi. 
O’yinning eng muhim ahamiyati shundaki, unda tabiiylik sifati bo’lib, bu 
narsa, ayniqsa, bolalar o’yinida yaqqol seziladi, zero, ular unda o’zidagi ko’plab 
tabiiy ehtiyojlarni qondirishga harakat qiladi. Shuning uchun bo’lsa kerak 
ma’lum taraqqiyot bosqichida bolalar tinimsiz o’ynaydilar, undan 
charchamaydilar va bunda hech qachon ular o’z sherigiga ma’naviy ziyon 
etkazmaydi. Bu narsalar o’yinning shunday qirrasi bilan bog’liqki, unda xayol, 
xissiyot jarayonlari yaqqol tafakkurdan ustun keladi. Ijtimoiy psixologik 
ahamiyatga ega bo’lgan kattalar o’yini esa asosan ikkita vazifani bajaradi: 
- ma’lum ijtimoiy bilimlarni egallash; 
- zarur ijtimoiy ustanovkalarni shakllantirish. Lekin bunday o’yinlarning 
tabiiy bolalar o’yinidan farqli jihatlari ham bor: 

---

92 
a) bolalar o’yinlarida ijtimoiy rol o’zlashtirilsa, kattalarnikida bu rol yanada 
mustahkamlanadi, takomillashadi; masalan, bolalarning “mehmon-mehmon” 
o’yinlarida mehmon va mezbon harakatlariga xos bo’lgan asosiy qirralar 
o’zlashtirilib, taqlid asosida ko’nikmalar hosil qilinsa, kattalar shunga o’xshash 
“o’yinlarda” muomalaning eng mukammal va chiroyli jixatlarini mustahkamlab, 
davr madaniyatiga xos xulq-atvor shakllariga o’rganadilar; 
b) bolalar o’yinlaridagi rollar hayotiy vaziyatlarni umumlashtirgan holda,
umumiy tasavvurlar vositasida qaytarilsa, kattalarda bu narsa aniq 
vaziyatlar va yaqqol rollar vositasida amalga oshiriladi; 
v) bolalar o’yinlari ma’lum ma’noda stixiyali jarayon bo’lsa, kattalar 
o’yinida xayotiy qoidalar, normalar, me’yorlar ataylab tashkil qilinadi va unga 
maxsus nazoratchilar - murabbiylar rahbarlik qiladilar; 
g) bolalar tabiiy ravishda o’zlari kirishayotgan rolni xissiy boshdan 
kechirib, o’yinga kirishsalar, kattalar ko’proq u yoki bu rolga o’zini 
identifikatsiya qilib, sun’iy ravishda kiradi; 
d) kattalar o’yinining sifati va samaradorligi o’ynovchining hayotiy 
kuzatishlari va shaxsiy tajribasiga bevosita bog’liq bo’ladi, bu o’rinda onglilik 
tashabbuskorlik va eruditsiya, yaqqol omillarni umumlashtirish kabi sifatlar 
muhim rol o’ynaydi. Ijtimoiy psixologik bilimdonlikni oshirishga xizmat 
qiluvchi o’yinlar asosan ikki turga bo’linadi: