Psixologik trening asoslari

Rolli o‘yinlar va “Psixodramma”.
Ro’lli o’yinlar hayotiy vaziyatlar va 
munosabatlar modellashtiriladigan, maxsus tashkil qilinadigan o’yinlardir. Ular 
shaxslararo munosabatlar harakterini anglash, bu munosabatlarni yaxshilash 
ishida qo’l keladi. Trening jarayonida rolli o’yinlar ko’pincha turli ishtimoiy 

---

95 
rollarni bajaruvchi kishilar orasidagi munosabatlarni muvofiqlashtirish uchun 
taklif qilinadi. Ijtimoiy rollarga biz hayotda o’zimiz sezmagan holda duch 
kelamiz. Jumladan, oilada turmush o’rtoq, ota - o’gil ona - qiz, yo’lovchi , 
xizmatchi, talaba, rahbar va xakozolar. Bular faqat inson ekanimizni anglatuvchi 
tushunchalargina emas, balki muayyan ijtimoiy rollar hamdir. Ulardan har biri 
o’z yo’l-yo’riqlari va xulq-atvor qoidalari va normalariga ega.
Rolli o’yinlarda asosiysi – muloqot yoki munosabatdir. O’z pozitsiyamizni 
o’zgalarnikiga moslashtirish jarayonida munosabatlarning yangi usullarini ishlab 
chiqishimiz mumkin. Bunda odatlanilgan xulq –atvorning yaxshi va yomon 
jihatlari yaxshiroq aylanadi yoki boshqa ishtirokchilar bilan bevosita muloqot 
jarayonida yangi xulq – atvor ko’rinishlari shakllantiriladi.
Rolli o’yinlarda xulosa chiqarish, tajriba to’plash va uni anglash va 
kundalik hayotga tadbiq etish muhimdir.
Rolli o’yinlarni o’tkazish qoidalari. 
Qoidalar nafaqat o’yinga, 
shuningdek, uning yakunlarini muhokama qilishga ham tegishlidir. O’yin 
qoidalari o’yinning mazmunidan kelib chiqqan holda ishlanadi. Bunda o’yindagi 
o’zaro munosabatlar va tajriba almashishga katta ahamiyat berish zaryr.
1.
O’yinda qatnashayotgan har bir ishtirokchi o’zi va o’zgalar bilan 
samimiy munosabatda bolishi, taklif qilingan rolga ma’suliyat bilan yondoshishi 
zarur. 
2.
Tajribalarni o’rtoqlashayotgan ishtirokchilarning fikri treningning fikriga 
mos kelmagan holda ham trener ularning nuqtai – nazarini hurmat qilishi zarur. 
Shuning uchun ham hamma bir-birini fikrini bo’lmasdan, diqqat bilan eshitib 
boshqa ishtirokchilarning o’yin jarayonida nimalarni his qilganini tushunishga 
harakat qilish zarur.
3.
Muhokamada barcha ishtirokchilar o’z kechinma va hissiyotlari haqida 
gapirishi, boshqalarning xatti – harakatini tahlil qilmasligi shart. Ularning fikrini 
tajribasini o’zidan eshitgan ma’qul.
Rolli o’yinlar foydali usul bo’lishi bilan birga uni o’zlashtirish qiyinroqdir. 
Quyidagi tavsiyalar bu usulning foydaliligini oshirishga yordam beradi:
Treningni dastlabki kunlarida o’yinga ko’ngilli, sergap va faol 
ishtirokchilarni tanlab olish lozim;
Trenerning o’zi ham bosh ro’llarda birini ijro etishi maqsadga muvofiqdir; 
Ishtirokchilarga qaysi yo’nalish bo’yicha haharakat qilishlari lozimligini 
tushuntirish yoki ularning ishini boshlab olishlari uchun birorta ssenariy taklif 
etish kerak;

---

96 
Ishtirokchilarga instruksiya berishda “rekvizit”lar – shliyapa, ismlar 
yozilgan kartochka pariklar va h.xakozalardan foydalanish mumkinligi 
ekanligini; 
Trener imkon bo’lsa, vaziyatni yumor bilan to’ldirishga harakat qilishi 
lozim; 
Butun guruhni juftliklarga bo’lib tashlash va ha bir juftlik hayotiy 
vaziyatlardan kelib chiqib, ma’lum bir sahnani (ota – o’gil kabi) rollar ijro 
etishni so’rash kerak. Shu tarda butun guruh oilada mavjud bo’lgan xijolatchilik, 
bir – biridan uyalish kabilar yo’qoladi.
Psixodramma usuli Y.L.Moreno tomonidan ishlab chiqilgan bo‘lib, guruhiy 
psixoterapiiyaning turlaridan biridir. Psixodramma sahnalashtirilgan tomosha 
shaklida o‘tkaziladi. Mijozlar uchun og‘riqli va muammoli bolgan vaziyatlar 
sahnalashtiriladi. Qatnashchilar bu vaziyatlarda o‘zining yoki boshqa kimsaning 
rolini ijro etadilar. Ba o’zida sahnalashtirilgan muammoli vaziyatni tomoshabin 
sifatida kuzatadilar. Rolli o‘yindan keyin mijozlar ruhan yengil tortib, o‘zlarini 
yaxshiroq anglay boshlashadi, muloqot ko‘nikma va malakalarini egallab 
borishadi. Psixodrammada qollaniluvchi asosiy texnikalar quyidagilardan iborat: