Psixologik trening asoslari. N. Ismoilova

 
12.5. Mufbqotda noverbal va paralingvistik ta’sirlar 
 Mutaxassislaming  ta’kidlashlariga  ko‘ra,  muloqot  jarayonida  kishilar  e’tibor  bermaydigan 
ayrim  holatlar  mavjudki,  bular  ham  muloqotga  o'ziga  xos  ta  sir  ko'rsatadi.  Bularga  quyiagilami 
kiritish mumkin:  
■
 Noverbal harakatlar  
■
 Suhbatdoshlaming gavda harakatlari  
■
 Yordamchi vositalar — jinsiy farqlar, kiyim, kosmetika, tatuirovka, ochki, sigareta kabilar  
■
  Nutq  bilan  bog’liq  bo’lmagan  holatlar  -  kulgu,  yig‘i,  yo‘tal,  nafas  siqishi,  tishlami 
g'ijirlatish kabilar kiradi. 
Kishini  sinchkovlik  bilan  kuzatish  natijasida  uning  harakatlari  va  so‘zlarining  ma’nosi 
orasidagi  farqni  bilib  olish  mumkin,  deb  hisoblashadi,  mutaxassislar.  Masalan,  do‘stingizga 
“Vaqting  bormi?”  deb  murojaat  qilganingizda,  “Albatta  ,  degan  javobni  olishingiz  mumkin,  lekin 
uning qayta-qayta soatiga qarayotganligi uning vaqti ziqligidan dalolat beradi. 
Odam  o‘zi  bilan  bir  jinsli  sherik  bilan  aksincha  sherikka  nisbatan  samimiy  va  ochiqroq 
muloqotga  kirisha  oladi.  Kishining  kiyimi  u  haqdagi  dastlabki  taassurotga  omil  bo‘ladi,  “Odamni 
kiyimiga  qarab  kutib  oladilar,  lekin  aqliga  qarab  kuzatadilar”,  degan  maqol  mavjud  bo'lsada, 
aksariyat  kishilarda  qimmatbaho  kiyimlar  kiygan  kishilar  madaniyatli  va  mansabdor  shaxslardir 
degan streotip shakllanib qolgan. Bundan tashqari muloqotda ovoz tom ham katta ahamiyatga ega. 
Birgina “Ahvollaringiz yaxshimi?” degan jumlaning yig‘lamsirab, kulib, yo'tal aralish, nafas siqib, 
tishlami g'ijirlatib aytilishini tasawur qilishning o'ziyoq bu fikrimizni asoslab beradi. 
Rus  psixologi  A.N.Melnikova  noverbal  vositalar  shaklini  o'rganib  quyidagilami  ta’kidlagan: 
Suhbatdoshlar  o'rtasidagi  masofani  alohida  ajratib  ko'rsatadi.  Uning  ta’kidlashicha,  suhbatdoshlar 
o'rtasidagi  masofa  muloqot  jarayonida  katta  rol  o'ynaydi  va  bu  masofalaming  buzilishi  muloqotda 
ham  noxushliklarni  keltirib  chiqarishi  mumkin.  Muloqot  jarayonida  sheriklarning  o‘zaro  fazoviy 
joylashuvi ham o‘ziga xos ahamiyatga ega. Bu joylashuv interpritasiyasi quyidagi holatlarda boiishi 
kuzatiladi: 
 
■
 Ommaviy zona - 2m.dan - 7 m.gacha — bunda kishilar o‘-a jiddiy bo'lgan mavzular haqida 
gaplashadilar, bu so‘zlashuv jarayonida ular o'rtasida yaqinlik his qilinmaydi.  
■
  Ijtimoiy  zona  -  0.5m.dan  -  2m.  —  ma’lum  bir  -asalani  hal  etishda  bu  zonada  gaplashish 
kuzatiladi.  Tashkilot  rahbarlari  yoki  o'qituvchilaming  auditoriya  bilan  gaplashishi  bunga  misol 
bo‘ladi.  
■
  Shaxsiy  zona  -  20sm.dan  -  50sm.gacha  -  suxbatdoshlar  (d-‘stlar)  o'rtasida  yaqinlik  his 
etiladi va ular o'zlarini qiziqtirgan masalalar haqida gaplashadilar 
 
■
  Intim  (yaqin)  zona  —  Osm.dan  -  15  sm.gacha  -  shivirlab  gaplas-ish,  qulog'iga  gapirish 
holatlarida ifodalanadi, bunda yaqin kishilar bir-birlari bilan o‘ta sirli narsalar haqida gaplashadilar, 
ular o'rtasida samimiy yaqinlik hislari mavjud bo'lishi kuzatiladi.