Psixika va uning evolyutsiyasi Asosiy savollar

 Psixikaning taraqqiyot bosqichlari. 
Psixikaning taraqqiyoti deganda hayvonlar psixikasining taraqqiyotini, odam ongining 
tarixiy taraqqiyotini, odam psixikasining yoshga qarab taraqqiy qilishini ko’rib chiqamiz.
Hayvonlar o’z turiga kiradigan hayvonlar to’dasidan chetda o’sganda ularning xatti-
harakatida ba’zi bir xususiyatlar paydo bo’ladi. Uy hayvonlari doimo odamga yaqin yurganidan, 
ularning xatti-harakatlari shu turga kiradigan yowoyi hayvonlar xatti-harakatiga qaraganda juda 
ham boshqacha bo’lib tuyuladi. 
Hayvonlarda bo’ladigan xatti-harakatlarning ikki xil shaklini, ya’ni tug’ma (yoki nasldan-
naslga o’tadigan) xatti-harakatlar bilan hayvonlarning o’z tirikchiligi tajribasi natijasida paydo 
qiladigan (yoki hosil qiladigan) xatti-harakatlarni bir-biridan farq qilmoq kerak. Ammo tug’ma 
xatti-harakatlar shakllari bilan hayvonlarning o’z tirikchiligi tajribasida hosil qilingan 
(individual) xatti-harakatlar shakllarini bir-biriga qarama-qarshi qo’yish yaramaydi. Tug’ma 
xatti-harakatlar shakllarining o’zgarishi va individual xususiyatlarga aylanishi mumkin, 
individual xatti-harakat shakllari esa tug’ma xatti-harakatlar shakllari zaminida hosil bo’ladi.
Har bir odamning ongi tug’ilish paytidan boshlab, butun umr bo’yi o’sib boradi. Har bir kishi, 
ongining yoshga qarab taraqqiy etishi shu kishi organizmining o’sishiga, ijtimoiy muhit ta’siriga, 
ta’lim va tarbiyaga, shuningdek, odamning o’z faoliyatiga bog’liq. Organizmning ayrim a’zolari 
o’sadi va takomillashadi. Nerv sistemasi taraqqiy etib va chiniqib boradi. Masalan, bola bir 
yoshga to’lguncha bosh miyasining og’irligi ikki marta oshadi, to’rt-besh yoshlarga borganda 
bosh miya og’irligi uch marta oshadi. Miyaning o’sishi 20 yoshgacha, ba’zan undan keyin ham 
davom etadi.
Inson jamiyati bolalar ongiga asosan tarbiya va ta’lim yo’li bilan uyushgan ta’sir 
ko’rsatadi. Bola tevarak-atrofdagi kishilar bilan xilma-xil o’zaro munosabatlarga kirishar ekan, 
go’dakligidanoq bilim, mahorat va malaka orttira boshlaydi. U avval oila sharoitida yoki 
maktabgacha tarbiya muassasasida, so’ngra maktabda o’qiydi, ta’lim oladi. Tevarak-atrofdagi 
muhit (tabiat va jamiyat), mehnat va til odam shaxsini kamolga etkazadigan sharoit bo’lish bilan 
birga, bola o’sgan sayin maktabda o’rganadi, shuningdek, tarbiya vositasi sifatida foydalaniladi.